بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

امیر المؤمنین (ع) می‌فرمایند: «مَنِ انْفَرَدَ عَنِ النَّاسِ أَنِسَ بِاللَّهِ سُبْحَانَه» هرکه از مردم کناره گیرد، با خداوند سبحان مأنوس شود.

در این ماه بهتر است مقداری از اشتغالات کاهش یابد و در ماه میهمانی خدا، همهٔ فکر و ذکر به صاحب خانه باشد.

بسیار سفارش شده که سالک در همان ابتدای ماه مبارک، خود را در امان یکی از اولیای الهی (ع) قرار دهد. اهل بیت عصمت و طهارت (ع) اصل و خانهٔ جود و کرامتند و اگر ما را به میهمانی پذیرفتند، ان‌شاءالله تا پایان سال از شرّ شیاطین انسی و جنّی در امان نگه خواهند داشت. و البته میهمان نیز باید حریم صاحب خانه را حفظ کند و در حدّ خود نیز هدیه‌ای برای صاحب خانه ببرد. این هدیه می‌تواند تعهّدی عملی برای سال پیش رو و در حدّ بضاعت خود برای مولی باشد و به درگاه ایشان تقدیم شود.

«صیام» به معنای کنترل و مراقبت و مواظبت از امری است و در یک معنای عام، روزه عبارت از مطلق «کفّ نفس» است و روزه‌دار باید دائماً در حال کنترل خود و جوارح ظاهری و باطنی‌اش باشد.

مام صادق (ع) در مورد ارزش ماه رمضان می‌فرمایند: «ماه رمضان شبیه هیچ‌یک از ماه‌های سال نیست؛ این ماه حق و حرمتی دارد. تا آنجا که می‌توانی در این ماه در نماز بکوش.»

باید در این ماه با اشتغال بیشتر به دعا و تلاوت و مناجات و نماز و اعراض از اهل معصیت، نه‌تنها جوارح ظاهری، بلکه جوارح باطنی (یعنی قوّهٔ خیال) را نیز از فکر دربارهٔ گناه و خطورات شیطانی پاک کرد:

تدبّر در قرآن یعنی کاویدن حقیقت فطرت الهی خود و کشف گنج‌های به ودیعه نهاده شدهٔ انسانی که خداوند در درون همهٔ انسان‌ها به ودیعه نهاده است.

تفکّر، به معنای پشت یکدیگر قرار دادن ادلّهٔ گوناگون و استدلال بر آنها برای رسیدن به مطلب جدید است؛ امّا تدبّر به معنای پشت یکدیگر قرار دادن آنها برای رسیدن و درک حقیقت و مراتب باطنی و اسرار پشت پردهٔ آن حقیقت می‌باشد

باید در این ماه با اشتغال بیشتر به دعا و تلاوت و مناجات و نماز و اعراض از اهل معصیت، نه‌تنها جوارح ظاهری، بلکه جوارح باطنی (یعنی قوّهٔ خیال) را نیز از فکر دربارهٔ گناه و خطورات شیطانی پاک کرد

استاد می‌فرمود که بدون محاسبةالنفس نباید استغفار کرد، زیرا تا انسان به جزئیات کوتاهی‌ها و نقطه‌های سیاه زندگی خود متوجه نباشد، امکان جبران آنچه گذشته و تصمیم بر عدم تکرار آن در آینده میسّر نخواهد بود

مرحوم سید در کتاب اقبال‌الاعمال، با ادلّهٔ نقلی و عقلی مختلف ثابت می‌کنند که گرچه ماه محرّم اول سال قمری به لحاظ تقویمی است، ولی این برای عموم مردم و امور جاری زندگی است و برای اولیای الهی، اوّلین ماه سال رمضان است؛ زیرا علاوه بر روایات مربوطه که صراحت دارد که ماه مبارک رمضان اول سال است، شب قدر نیز که شب تعیین سرنوشت انسان است، در این ماه واقع شده. لذا با حلول ماه مبارک، سال اولیای الهی نو می‌شود و با محاسبه و مراقبه و عبادت و تهجد و دعا، خود را برای ورود به سال جدید آماده می‌کنند و چنین آمادگی تنها در ظرف ماه رمضان تحصیل می‌گردد

بنا بر روایات، تمام کتاب‌های آسمانی در ماه رمضان نازل شده‌اند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «یعنی صحف ابراهیم (ع) در شب اول ماه رمضان بر ایشان نازل شد، تورات شب ششم این ماه بر موسی (ع) و انجیل در شب سیزدهم آن بر عیسی (ع) نازل شد، زبور داود (ع) در شب ۱۸ نازل شد و بالاخره قرآن در شب ۲۳ بر پیغمبر اکرم (ص) نازل شد؛ بنابراین با حلول ماه مبارک رمضان، گویی کتب الهی باز می‌گردند و بهار تلاوت آیات الهی آغاز می‌گردد.»

قدر و منزلت این ماه به حدّی است که در بیانات حضرات ائمّه (ع) وارد شده که می‌فرمودند: نگویید رمضان، زیرا رمضان از اسماء الهی است و آن را با احترام یاد کنید و بگویید «شَهرُ رَمَضان».

چنانکه رسول خدا (ص) فرمودند: «روزه سپر است؛ تا وقتی که پاره نشده باشد.» حجاب روزه، با گناه و فساد و آلودگی پاره می‌شود.

و حضرت موارد دیگری از این قبیل را نیز برشمرد و فرمود: مبادا روز روزه‌داری‌ات مانند روزهای دیگر باشد.»

از زبان حضرت عیسی (ع) نقل می‌کنند. خلاصهٔ روایت چنین است که آن حضرت بر قریه‌ای عبور می‌کردند که عذاب آنها را نابود کرده بود. ایشان از خداوند درخواست نمودند که یکی از آنها زنده شود و علّت نزول عذاب را بیان کند. به حضرتش خطاب شد

بنا بر روایات، تمام کتاب‌های آسمانی در ماه رمضان نازل شده‌اند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «یعنی صحف ابراهیم (ع) در شب اول ماه رمضان بر ایشان نازل شد، تورات شب ششم این ماه بر موسی (ع) و انجیل در شب سیزدهم آن بر عیسی (ع) نازل شد، زبور داود (ع) در شب ۱۸ نازل شد و بالاخره قرآن در شب ۲۳ بر پیغمبر اکرم (ص) نازل شد؛ بنابراین با حلول ماه مبارک رمضان، گویی کتب الهی باز می‌گردند و بهار تلاوت آیات الهی آغاز می‌گردد.»

از خواب بیدار شدم و به من الهام شد که قرآن سراسر جلوهٔ اخلاق نبوی (ص) است و باید سیرهٔ خود را بعد از این، انس دائمی با قرآن و تدبّر در آن قرار دهم. هر مقدار در سلوک خود تدبّر بیشتر در قرآن می‌کردم، علوم نامتناهی به صورت ناگهانی بر قلب من وارد می‌شد و حتّی با تدبّر در یک آیه، درهای فراوانی از معارف توحیدی بر من گشوده می‌شد که هرگز قبل از آن نمی‌توانستم به یکی از آنها دسترسی پیدا کنم.

روح لطیف، با نَفَس مسموم زود آلوده می‌شود؛ لذا حتّی یک گفت و گوی کوتاه با اهل گناه، برای انسان کدورت می‌آورد. ای بسا ابلیس آدم رو که هست پس به هر دستی نباید داد دست

ای آفتاب سوزان! می‌سوزد اندرونم یک ساعتم بگنجان، در سایهٔ عنایت در این شب سیاهم، گم گشت راه مقصود از گوشه‌ای برون آی، ای کوکب هدایت! از هر طرف که رفتم، جز وحشتم نیفزود زنهار از این بیابان! وین راه بی‌نهایت!