بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

«بدان که هرگاه روزه گرفتی، پس باید که گوش و چشم و مو و پوستت نیز روزه‌دار باشند و حضرت موارد دیگری از این قبیل را نیز برشمرد و فرمود: مبادا روز روزه‌داری‌ات مانند روزهای دیگر باشد.»

بشتابید که همهٔ امکانات برای سیر الی الله فراهم است!

«محبت دنیا سرآمد همهٔ گناهان است.»

«بدانید که حیات دنیا چیزی نیست جز بازی و سرگرمی و فخرفروشی و زیادانگاری اموال و اولاد... و در آخرت عذاب شدید و مغفرت الهی و بهشت رضوان.»

روزهٔ نفس، باز داشتن حواس پنجگانه از سایر گناهان و خالی نمودن قلب از همهٔ اسباب بدی.»

امام صادق (ع) در بیان آیهٔ شریفهٔ «الَّذینَ آتَیناهُمُ الْکتابَ یتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ» فرمودند: «به شیوهٔ ترتیل آیاتش را می‌خوانند و معانیش را فهم می‌کنند و به احکام آن عمل می‌نمایند و امید به وعدهٔ الهی دارند و از عذابش در خوف و هراس به‌سر می‌برند و قصص آن را مجسّم می‌بینند و از مثل‌هایش عبرت می‌گیرند، اوامرش را اجرا می‌کنند.»

رسول اکرم (ص) در پاسخ به سؤال مقداد بن اسود پیرامون قرآن و اهمّیت انس با آن فرمود: «برای قرآن ظاهری وجود دارد و باطنی؛ پس ظاهر او حکم الهی و باطنش علم خداوند تعالی است، پس ظاهر آن، محکم و استوار است و باطنش ژرفایی دارد و ژرفایش نیز ژرفایی دارد. شگفتی‌هایش بی‌شمارند و عجایب و غرایبش کهنه و تمام نمی‌شوند. چراغ‌های هدایت و پرتوگاه‌های حکمت، در قرآن اند.»

همان طور که ما در ابتدای ورود به سال جدید، در کسب و کار و امور مالی خود محاسبهٔ دقیقی می‌کنیم، قبل از ماه رمضان نیز که آغاز سال جدید سلوکی است، لازم است محاسبهٔ دقیقی در امور خود داشته باشیم و نقاط کور و تاریک زندگی خود را قبل از آنکه به ما ارائه کنند و راهی برای جبران نداشته باشیم و تنها حسرت بر فرصت‌های از دست رفته بخوریم، خود پیدا کنیم، و در ماه مبارک رمضان جبران مافات نماییم.

پیامبر اکرم (ص) در بیانی دیگر، اشاره به فراهم آمدن زمینهٔ عبادات و سخت شدن امکان عصیان الهی در ماه مبارک رمضان می‌نمایند و می‌فرمایند: «وقتی شب اول ماه رمضان می‌شود، پروردگار مَلَک رضوان را که خازن بهشت است خطاب قرار می‌دهد. پس او می گوید: بلی، گوش به فرمانم. پس خداوند به او می‌فرماید: بهشت مرا بیارای و آن را برای روزه‌داران از امّت محمد (ص) زینت کن (یعنی اعمال و طاعات را برای بندگان من بیارای) و درهای آن را بر روی ایشان مبند، تا وقتی که ماه مبارک رمضانشان سپری گردد (یعنی توفیق اعمال صالح را در این ماه از آن‌ها سلب مکن).

پیامبر اکرم (ص) در بیانی دیگر، اشاره به فراهم آمدن زمینهٔ عبادات و سخت شدن امکان عصیان الهی در ماه مبارک رمضان می‌نمایند و می‌فرمایند: «وقتی شب اول ماه رمضان می‌شود، پروردگار مَلَک رضوان را که خازن بهشت است خطاب قرار می‌دهد. پس او می گوید: بلی، گوش به فرمانم. پس خداوند به او می‌فرماید: بهشت مرا بیارای و آن را برای روزه‌داران از امّت محمد (ص) زینت کن (یعنی اعمال و طاعات را برای بندگان من بیارای) و درهای آن را بر روی ایشان مبند، تا وقتی که ماه مبارک رمضانشان سپری گردد (یعنی توفیق اعمال صالح را در این ماه از آن‌ها سلب مکن).

ما بدین در، نه پی حشمت و جاه آمده‌ایم از بدِ حادثه اینجا به پناه آمده‌ایم رهرو منزل عشقیم و ز سرحدّ عدم تا به اقلیم وجود این همه راه آمده‌ایم

ای آفتاب سوزان! می‌سوزد اندرونم یک ساعتم بگنجان، در سایهٔ عنایت در این شب سیاهم، گم گشت راه مقصود از گوشه‌ای برون آی، ای کوکب هدایت! از هر طرف که رفتم، جز وحشتم نیفزود زنهار از این بیابان! وین راه بی‌نهایت!

خرقه زهد مرا، آبِ خرابات ببرد خانه عقل مرا، آتش خُمخانه بسوخت تَرک افسانه بگو حافظ و می نوش دمی که نخفتیم شب و شمع به افسانه بسوخت

«ای موسی (ع)، ای کاش ببینی نماز شب‌خوانان در تاریکی شب چگونه مرا عبادت می‌کنند، به‌طوری که گویی مرا می‌بینند و با من سخن می‌گویند؛ در حالی که من بلندمرتبه‌تر از آنم که مرا ببینند. پس ای پسر عمران (ع)، از خوف من در نیمه‌های شب اشک بریز و دل و تن خود را برایم خاشع کن، که اگر چنین کنی، مرا نزدیک و اجابت‌کننده می‌یابی. ای پسر عمران (ع)، دروغ می‌گوید کسی که گمان کند مرا دوست می‌دارد و در هنگامی که تاریکی شب همه جا را فرا می‌گیرد، از من اعراض می‌کند و می‌خوابد.»

چنانکه رسول خدا (ص) با تأسف می‌فرمودند: «کسی که در ماه رمضان آمرزیده نشود، پس در کدام ماه دیگر مورد مغفرت قرار گیرد؟» ما بدین در، نه پی حشمت و جاه آمده‌ایم از بدِ حادثه اینجا به پناه آمده‌ایم لنگر حلم تو ای کشتی توفیق کجاست؟ که در این بحرِ کرَم غرقه گناه آمده‌ایم آبرو می‌رود ای ابر خطاپوش ببار که به دیوان عمل نامه‌سیاه آمده‌ایم

در میان دستورات سلوکی، نماز شب نازل‌منزلهٔ فرائض است و همان طور که اگر مسلمانی نماز واجب خود را ترک کند، در واقع از ملت اسلام خارج است، در میان دستورات سلوکی نیز اگر کسی تارک نماز شب باشد، سفر سلوکی او منقطع است، حتّی اگر در سایر دستورات کوشش نماید؛ چنانکه امام عسکری (ع) می‌فرمایند: «رسیدن به خداوند، سفری است که جز با مرکب قرار دادن بیداری شب و احیای آن درک نمی‌شود.»

رسول خدا (ص) چهار امر را موجب مردن قلب بیان می‌دارند: اولین آنها گناه مکرّر است، دومی شوخی و مزاح با زن نامحرم، و دربارهٔ دوتای دیگر می‌فرمایند: «بگومگو و مجادله با شخص نادان که پیوسته تو چیزی بگویی و او چیزی بگوید و به سرانجام نیکی نرسد و هم‌نشینی با مردگان. پس سوال شد که یا رسول الله (ص)، مردگان کیانند؟ فرمود: هر ثروتمند خوشگذران.»

بسیار سفارش شده که سالک در همان ابتدای ماه مبارک، خود را در امان یکی از اولیای الهی (ع) قرار دهد. اهل بیت عصمت و طهارت (ع) اصل و خانهٔ جود و کرامتند و اگر ما را به میهمانی پذیرفتند، ان‌شاءالله تا پایان سال از شرّ شیاطین انسی و جنّی در امان نگه خواهند داشت. و البته میهمان نیز باید حریم صاحب خانه را حفظ کند و در حدّ خود نیز هدیه‌ای برای صاحب خانه ببرد. این هدیه می‌تواند تعهّدی عملی برای سال پیش رو و در حدّ بضاعت خود برای مولی باشد و به درگاه ایشان تقدیم شود.

لذا اینکه در روایات آمده است که شیطان در ماه رمضان در غل و زنجیر است، یک هشدار جدی برای همه است تا خود را محک بزنیم و اگر دیدیم که ماه رحمت فرا رسید و باز هم مانند ماه‌های دیگر، زشتی‌هایی از ما سر زد، باید به حال خود بگرییم و در وضع خود تجدید نظر اساسی کنیم و مبادا که مشمول این نفرین نبوی (ص) قرار بگیریم! و هرگز مورد مغفرت الهی قرار نگیریم «أَعاذَنا اللهُ مِن شُرورِ أَنفُسِنا وَ سَیئاتِ أَعمالِنا.»

با توجّه به این مقدمات و بر اساس روایت «الصّومُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» و اینکه «النّارُ فی الدُّنیا حُبُّ الدُّنیا»، می‌توان نتیجه گرفت که: «حُبُّ الدُّنیا الحِجابُ الأَکبَر». در نتیجه: «الصّوم جُنَّةٌ مِن حُبِّ الدُّنیا وَ مِن الحِجابِ الأَکبَر». به این ترتیب، ظرافت بیان نبوی (ص) که روزه را سپر و دافعی در برابر آتش خشم و حرمان لقای الهی بیان فرمودند، روشن می‌شود. روزه بر این اساس، «دافع حجب» است؛ و همچون سپری انسان را از تیرها و موانع سیر و سلوک توحیدی حفظ می‌کند.