بریده‌هایی از کتاب دین در تاریخ تمدن

نظم دیکتاتوری را جانشین جنجال آزادی گردانید.

صنایع پیشرفتی نداشت، ولی کارگران پارت فولاد زیبایی می‌ساختند و «تجارت آبجو بسیار پرسود بود.»

خدایان، نه به نیک‌منشی، بلکه به هدایا و اوراد پاداش می‌دهند؛‌ و دعاهای آن نیز کمابیش همیشه خواهان نعمت‌های مادی یا پیروزی نظامی بود.

حکومت تا آن جا که می‌توانست این افراط‌کاری‌ها را جلو می‌گرفت و آن‌ها را به‌درستی «خرافه» می‌نامید، یعنی آن چه در بالا قرار دارد. اما، زیرکانه از دینداری مردم به سود ثبات اجتماع و دولت بهره می‌گرفت.

حکومت‌ها هم برای تثبیت قدرت خود، اعتقاد به کرامات و معجزات را رواج می‌دادند.

اینان به انسان، که در هر قدم با مصایب مواجه است، آموختند که با نیایش می‌تواند خود را تسلا و امید بخشد.

برخلاف مصر و خاور نزدیک کاهنان بر دولت تسلط داشتند، در یونان دولت کاهنان را زیر سلطه خود داشت و رهبری مذهبی را عهده‌دار بود.

در جریان پیشرفت تمدن، چون دامنه‌ی امنیت بسط یافت و جمعیت افزونی گرفت، مردان به جای تکیه بر زایندگی زنان، زیبایی آنان را مورد تأکید قرار دادند

بعدا خدای بخت و سوداگری و زیرکی، و مظهر مقیاسات و اوزان، و همچنین قدیس حامی پیمان‌شکن‌ها، اختلاس کنندگان، و دزدان می‌شود.

هرمس، خدای مسافران و پشتیبان چاپارها به‌شمار می‌رفت

موحش‌ترین خدایان یونانی، در زیرزمین یا در غارها و شکاف‌های زمین می‌زیستند. روزها یونانیان توجهی به این خدایان نداشتند، ولی شب‌ها، برای رفع وحشت خود، آن‌ها را می‌پرستیدند

پرستش مادرـ‌خدا، که در یونان کلاسیک باقی ماند، سرانجام به‌صورت نیایش مریم، مادرـ‌خدا، احیا شد.

مردم، به شماره‌ی عوامل زندگی، برای خود خدا می‌تراشیدند، چنان که در عصر ما هم در منطقه‌ی مدیترانه صدها قدیس مسیحی، بیش از خدای واحد، توجه مسیحیان را به خود جلب می‌کنند. آن چه انسان متعارف را تسلا می‌دهد، قدیسان و خدایان انسان‌نما هستند و نه مفهوم عقلی و متعالی خدای یگانه.

از این رو، با ظرافت، فضایلی چون قناعت و مسالمت‌طلبی و انقیاد را، که عوامل مناسبی برای تسلیم جامعه به حکومتند، به مردم ستم کشیده تلقین می‌کرد و آنان را به تحمل زندگانی ناروای خود برمی‌‌انگیخت.

این دین، چون از مؤمنان توقعات بسیار نداشت و نویدهای بزرگ نمی‌‌داد، چندگاهی منسوخ شد.

به‌زبان یک هندوی دلیر، «دین هندو... اکنون تباه شده و به‌شکل بت‌پرستی و آیینی تشریفاتی درآمده است که در آن صورت و ظاهر همه چیز است، و جوهرش هیچ.»

بی‌شک وقتی که هند ثروتمند بود، تعداد شکاکان هم بی‌شمار بود، زیرا بشریت غالبا آن گاه که کارش به کام است به خدایان شک می‌کند، و بیش‌تر هنگامی که کاسه و کیسه‌اش خالی است آنان را می‌پرستد

روزگاری که دلم سخت از آن خونین بود که گوشه‌ی چشمی از توانگران می‌طلبید، روزها بر من بس دیرپای می‌نمود؛ اما آن گاه که به جست‌وجو برآمدم تا به آرزوها و کام‌های این جهانی پایان بخشم، روزها برمن همه بس کوتاه می‌نمود. اما اکنون چون فیلسوفی، در غار کنار کوهی، بر سنگ سختی می‌نشینم، و چون به زندگانی پیشینم می‌اندیشم، می‌خندم.

آیین بودا، مثل مسیحیت، بزرگ‌ترین کشورگشایی‌هایش را در بیرون از زادگاه خود کرد، و بی‌آن که قطره خونی بریزد، به این پیروزی‌ها دست یافت.

وقتی که آموخته باشیم که نه به زندگانی جداگانه‌ی خود، بلکه به همه‌ی انسان‌ها و همه‌ی زندگان مهر بورزیم، آن گاه سرانجام آرامش را باز خواهیم یافت.