بریده‌هایی از کتاب رهایی از تکبر پنهان

حسادت همچون خوره، ایمان را نابود می‌کند.

البته ما آدم‌ها برای تکبّر ورزیدن طرف خود را ارزیابی می‌کنیم، با همه یکسان برخورد نمی‌کنیم؛ مثلاً اگر طرف ضعیف بود، تکبّرمان را بروز می‌دهیم. ولی اگر منافعی از ما زیرِ دست او بود، حواسمان را جمع می‌کنیم، شاید تواضع هم نشان دهیم. ولی همیشه ضعیف‌کُشی رویهٔ رایج ماست.

یکی از دلایلِ مهم پنهان ماندنِ عیوبِ انسان، «علایق و آرزوهای» اوست. انسان آرزوها و دوست داشتنی‌هایی دارد که می‌توانند واقعیت را در ذهن او تغییر دهند تا جایی که دیگر واقعیت را درست نبیند. مثلاً همه دوست دارند آدم خوبی باشند. اصل این علاقه خوب است، ولی یکی از نتایجِ وجود این علاقه خوب این است که انسان فکر می‌کند واقعاً آدم خوبی است، در حالی که فقط دوست دارد آدم خوبی باشد و در این راه موفق نبوده است. مانند فردِ تشنه‌ای که در بیابان به‌دنبال آب می‌گردد و از فرط تشنگی سراب را آب می‌بیند.

وقتی دیدید تا خوبی کسی را می‌شنوید، به دنبال خوبی‌های خودتان می‌گردید که کم نیاورید و یا به دنبال بدی‌های او می‌گردید که او از شما برتری پیدا نکند، بدانید غیر از مقداری حسادت، از تکبّر هم بی‌نصیب نیستید.

اصولاً اگر کسی از انسان بزرگ‌تر باشد، ممکن است این بزرگی او تکبّر انسان را تحریک کند، اما بیشترین و مهم‌ترین جایگاهی که تکبّر افرادی که زمینهٔ تکبّر دارند، تحریک می‌شود، نه مربوط به مقامِ دنیاست و نه ثروت و امکانات و رفاه مادی، بلکه در مواجهه با کسی است که خدا او را بیشتر از آنها دوست دارد. لذا در مواجهه با مقرّبینِ درگاه خداوند باید بیشتر مراقبِ خودمان باشیم تا دچار تکبّر نشویم.

از آنجایی که ما انسان‌های باهوش و زرنگی هستیم، گاهی با زیرکی برخی از بدی‌های خود را پنهان می‌کنیم و به‌واسطهٔ استعدادهایی‌که داریم، عیوبِ خود را مخفی نگاه می‌داریم. مثلاً اگر تکبّر داشته باشیم ممکن است آن را به‌صورتِ دیگری بُروز دهیم و به خودمان بگوییم: «ببین الان نان در تواضع کردن است، مگر تو نمی‌خواهی بزرگ شوی؟ تظاهر به کوچکی بکن تا بزرگ شوی»! فقط خدا می‌داند ما چه مار خوش خط و خالی به نام «نفس امّاره» در وجود خود داریم که این‌گونه انسان را فریب داده و امور زشت را در نظرش زیبا جلوه می‌دهد.

یکی از دلایلِ مهم پنهان ماندنِ عیوبِ انسان، «علایق و آرزوهای» اوست. انسان آرزوها و دوست داشتنی‌هایی دارد که می‌توانند واقعیت را در ذهن او تغییر دهند تا جایی که دیگر واقعیت را درست نبیند. مثلاً همه دوست دارند آدم خوبی باشند. اصل این علاقه خوب است، ولی یکی از نتایجِ وجود این علاقه خوب این است که انسان فکر می‌کند واقعاً آدم خوبی است، در حالی که فقط دوست دارد آدم خوبی باشد و در این راه موفق نبوده است. مانند فردِ تشنه‌ای که در بیابان به‌دنبال آب می‌گردد و از فرط تشنگی سراب را آب می‌بیند. انسان چون خودش را دوست دارد، گناهِ خود را کوچک و کار ثواب خود را بزرگ می‌بیند. در حالی که هم گناه او بزرگ‌تر از آن چیزی است که می‌پندارد و هم ثواب او کوچک‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کند. «نفسِ» انسان خاصیتی دارد که بر اساس آن، واقعیت‌ها را شبیه دوست داشتنی‌هایش جلوه می‌دهد. به‌طور کلی علاقه‌های انسان اندیشهٔ او را رهبری کرده و برخی تصورات و تفکرات را به او تحمیل می‌کنند.

یکی از مظاهر تکبّر به امامان معصوم (ع) در دوران غیبت این است که نسبت به اظهار محبت و بیان مدح و منقبت ائمه (ع) حساسیت نشان داده شود.

وقتی رفقای انسان، افراد متواضعی باشند و تکبّر او را زیاد احساس نکنند یا زیاد سخت نگیرند، او متکبّر باقی می‌ماند و هیچ‌گونه کارت زردی هم از رفقایش دریافت نخواهد کرد

یکی از دلایل مهم پنهان ماندن تکبّر، شباهت آن با برخی صفات خوب است؛ صفاتی مانند «عزت نفس» و یا «غرور معقولی» که حفظ آن مایهٔ پرهیز از ذلت و خواری می‌شود

از بین رفتن احتمال عاقبت به‌خیری در افرادی که نسبت به اولیای خدا تکبّر می‌کنند، خیلی بالا است.

؛ خداوند ولیش را در میان بندگان خود مخفی می‌دارد، لذا هیچ بنده‌ای از بندگان خدا را کوچک مشمار، شاید ولی‌خدا باشد و تو ندانی.»

در زمان غیبت امام زمان (عج) چگونه می‌توانیم بدانیم که آیا نسبت به ایشان تکبّر داریم یا نه؟ سنجش این معنا در زمان غیبت با «ولی‌فقیه»، که به یک معنا نائب امام زمان (عج) است، ممکن می‌شود. باید معلوم شود چه کسانی نمی‌توانند به ولی‌خدا تواضع کنند

یکی از دلایل مهم دشمنی با امامان معصوم (ع) که کار را به قتال با آن معصومان مظلوم نیز می‌کشاند، همین تکبّر بود که پشت سر هزار بهانه و باندبازی پنهان می‌شد و امروز نیز لابه‌لای تحلیل‌های مختلف اجتماعی گم می‌شود. قاتلان اباعبدالله الحسین (ع) و دشمنان امیرالمؤمنین (ع) اکثراً از این تکبّر شوم برخوردار بودند، و الا باید تحت تأثیر نورانیت، مظلومیت و لطافت اهل بیت (ع) قرار می‌گرفتند و لااقل از این همه دشمنی دست برمی‌داشتند.

بعضی وقت‌ها ممکن است یک سیاستمدار که با انگیزهٔ تکبّر وارد عرصهٔ سیاست نشده است، در عمل به رفتار متکبّرانه مبتلا شود. نمونهٔ سادهٔ آن این است که به دلیل کم نیاوردن، از حرف غلطی که زده برنگردد و یا رفتار غلط خود را توجیه کند. همین مقدار تکبّر هم در سیاستمداران، می‌تواند لطمات بزرگی به جامعه بزند.

اگر در مقابل ما به مؤمنی اهانت کنند و ما سکوت کنیم، خدا به سختی ما را مجازات خواهد کرد.

حتی برای آدم‌های بد هم نباید قیافه گرفت

فضای مقایسه بستر خوبی برای بروز صفت تکبّر است.

البته ما آدم‌ها برای تکبّر ورزیدن طرف خود را ارزیابی می‌کنیم، با همه یکسان برخورد نمی‌کنیم؛ مثلاً اگر طرف ضعیف بود، تکبّرمان را بروز می‌دهیم. ولی اگر منافعی از ما زیرِ دست او بود، حواسمان را جمع می‌کنیم، شاید تواضع هم نشان دهیم

عجیب این است که دعا نکردن، یکی از وجوه استکبار در برابر حضرت حق برشمرده شده است.