بریده‌هایی از کتاب در باب ماهیت جنگ

۹. پیروزی در جنگ هرگز قطعی نیست. مورد آخر این که، حتی آخرین برآیند تمام جنگ را نیز نمی‌توان همیشه به عنوان نتیجه قطعی و نهایی آن تلقی نمود. طرف مغلوب اغلب این شکست را خطری گذرا می‌بیند که می‌تواند در آینده با توسل به ابزارهای سیاسی آن را جبران نماید. این امر هم باعث کاهش تنش و هم کاهش شدت عمل می‌شود.

۵. حداکثر اعمال زور قوا اگر خواهان شکست دادن دشمن هستیم باید تلاش‌هایمان متناسب با قوای ایستادگی او باشد. این امر را می‌توان با ایجاد دو عامل غیرقابل تفکیک به نام‌های، مجموع ابزارهای در دسترس و قدرت اراده، ابراز نمود. مجموع ابزارهای در دسترس را می‌توان به شکل آماری تخمین زد، زیرا-اگرچه کاملا اینگونه نیست-اما بر اعداد و ارقام استوار است؛ اما سنجش قدرت اراده به مراتب سخت‌تر است و تنها بواسطه میزان قدرت انگیزه‌ها قابل سنجش و تخمین است. فرض بر این که بتوانیم با این شیوه به برآوردی احتمالی از نیروهای دشمن برسیم، آنگاه می‌توانیم به بررسی ابزارهای خود پرداخته و آن‌ها را تا دست یافتن به برتری بر آنچه دشمن در اختیار دارد، افزایش دهیم یا در صورتی که از منابع کافی برای انجام چنین کاری برخوردار نیستیم، تمام تلاش‌مان را برای افزایش توان خویش به کار بگیریم. اما دشمن نیز به همین شیوه عمل می‌نماید که خود این باعث افزایشی متقابل شده و به عبارت دیگر تلاشی جدید برای توان شدت عمل ایجاد می‌نماید. این حالت سومین مورد از واکنش متقابل و سومین شدت عملی است که با آن مواجه می‌شویم (سومین واکنش متقابل).

اگر جنگ کنش قواست، وجود احساس در آن امری غیرقابل اجتناب است. شاید جنگ از این احساسات برنخواسته باشد اما این عامل تا اندازه‌ای برآن مؤثر بوده و میزان این تأثیر گذاری از درجه تمدنی ملت‌های درگیر تبعیت نمی‌کند بلکه تابع نفوذ و مدت منافع طرفین درگیر است. لذا اگر می‌بینیم که ملل متمدن اسرای خود را به کام مرگ نمی‌فرستند و دست به ویرانی شهرها و دهکده‌ها نمی‌زنند، به دلیل آن است که تعقل نقش بارزتری در شیوه‌های جنگی ایشان داشته و شیوه‌های مؤثرتری در بکارگیری قوا به نسبت استفاده از چنان اعمال خشونت آمیزی که از غریزه ناشی می‌گردید، آموخته‌اند. ابداع باروت و پیشرفت‌های مستمر در زمینه سلاح‌های گرم به خوبی گواه این امر است که میل به نابودی دشمن که در ماهیت جنگ نهفته است، به هیچ وجه با پیشرفت تمدن تغییر نیافته یا معتدل نشده است.

اگر جنگ میان ملت‌های متمدن در قیاس با ملل وحشی از خشونت و ویرانی کمتری برخوردار است، این تفاوت از شرایط اجتماعی هریک از دول درگیر و ارتباطشان با یکدیگر ناشی می‌شود. همان شرایط اجتماعی و روابط دو کشوری که باعث وقوع جنگ شده، باعث تعدیل و کنترل آن نیز می‌شود. اما این عوامل جزو جنگ محسوب نمی‌شوند؛ بلکه شرایط پیرامونی جنگ هستند و وارد کردن اصل اعتدال به فلسفه جنگ امری بیهوده و نامعقول است. دو انگیزه باعث سوق دادن افراد به جنگ می‌شود: احساسات خصومت آمیز و قصد تخاصم. تعریف ما از جنگ مبتنی بر مورد اخیر است زیرا این عنصر رایج‌تر است. حتی وحشیانه‌ترین و غریزی‌ترین حس نفرت را نمی‌توان خالی از قصد تخاصم دانست. اما قصد تخاصم در اکثر موارد فاقد حس، یا دست کم حس قاطع خصومت ورزی است. ملت‌های بدوی تحت تأثیر عواطف و ملت‌های متمدن تحت تأثیر تعقل قرار دارند؛ اما باید دانست که این تفاوت ریشه در طبیعت بدوی یا متمدن این ملت‌ها ندارد بلکه از شرایط ملازم و عرف موجود و امثالهم ناشی می‌شود. لذا این تفاوت در تمامی موارد مشهود نیست اما در اغلب آن‌ها مصداق دارد. کوتاه آن که، حتی متمدن‌ترین ملت‌ها نیز احتمال دارد تحت تأثیر احساس شدید نفرت از یکدیگر دست به کار جنگ شوند.

اگر جنگ میان ملت‌های متمدن در قیاس با ملل وحشی از خشونت و ویرانی کمتری برخوردار است، این تفاوت از شرایط اجتماعی هریک از دول درگیر و ارتباطشان با یکدیگر ناشی می‌شود. همان شرایط اجتماعی و روابط دو کشوری که باعث وقوع جنگ شده، باعث تعدیل و کنترل آن نیز می‌شود. اما این عوامل جزو جنگ محسوب نمی‌شوند؛ بلکه شرایط پیرامونی جنگ هستند و وارد کردن اصل اعتدال به فلسفه جنگ امری بیهوده و نامعقول است. دو انگیزه باعث سوق دادن افراد به جنگ می‌شود: احساسات خصومت آمیز و قصد تخاصم. تعریف ما از جنگ مبتنی بر مورد اخیر است زیرا این عنصر رایج‌تر است. حتی وحشیانه‌ترین و غریزی‌ترین حس نفرت را نمی‌توان خالی از قصد تخاصم دانست. اما قصد تخاصم در اکثر موارد فاقد حس، یا دست کم حس قاطع خصومت ورزی است. ملت‌های بدوی تحت تأثیر عواطف و ملت‌های متمدن تحت تأثیر تعقل قرار دارند؛ اما باید دانست که این تفاوت ریشه در طبیعت بدوی یا متمدن این ملت‌ها ندارد بلکه از شرایط ملازم و عرف موجود و امثالهم ناشی می‌شود. لذا این تفاوت در تمامی موارد مشهود نیست اما در اغلب آن‌ها مصداق دارد. کوتاه آن که، حتی متمدن‌ترین ملت‌ها نیز احتمال دارد تحت تأثیر احساس شدید نفرت از یکدیگر دست به کار جنگ شوند.