بریده‌هایی از کتاب شهر خدا

امام صادق (ع) در آداب روزه فرموده‌اند: «وَ اَلزِم ما استَطَعتَ مِنَ الصَّمتِ وَ السُّکُوتِ اِلّا عَن ذِکرِاللهِ؛ تا می‌توانی خود را به سکوت و خاموشی ملزم کن، مگر برای ذکر خدا.»

در شب معراج، خداوند متعال در حین برشمردن چهار ویژگی کسانی که خدا بهشت را برای آنان واجب کرده است، به عنوان چهارمین ویژگی فرمودند: «وَ تَکُونُ قُرَّةُ عَینِهِ الْجُوعَ. یا أَحْمَدُ لَوْ ذُقْتَ حَلَاوَةَ الْجُوعِ وَ الصَّمْتِ وَ الْخَلْوَةِ وَ مَا وَرِثُوا مِنْهَا. قَالَ: یا رَبِّ مَا مِیرَاثُ الْجُوعِ؟ قَالَ: الحِکْمَةُ.»؛ «و نور چشم این گروه گرسنگی است. ای احمد! کاش شیرینی گرسنگی و سکوت و خلوت و آنچه که از ثمرات اینها بر جای می‌ماند را بچشی. اینجا پیامبر از خداوند پرسید: ثمرهٔ گرسنگی کشیدن چیست؟ و خداوند فرمود: حکمت.»

خداوند متعال می‌فرمایند: «یا أَحْمَدُ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا جَاعَ بَطْنُهُ وَ حَفِظَ لِسَانَهُ، عَلَّمْتُهُ الحِکْمَةَ. وَ إِنْ کَانَ کَافِراً، تَکُونُ حِکْمَتُهُ حُجَّةً عَلَیهِ وَ وَبَالًا؛ ای احمد اگر بنده‌ای شکمش را گرسنه نگه بدارد و زبانش را حفظ کند، به او حکمت می‌آموزم حتی اگر کافر باشد؛ که اگر کافر بود حکمتش سبب اتمام حجت بر او و وبال گردنش خواهد بود.»

«مَنْ أَخْلَصَ الْعِبَادَةَ لِلَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً ظَهَرَتْ ینَابِیعُ الْحِکْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَی لِسَانِهِ؛ هر که چهل صباح خالصانه خدا را عبادت کند، چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود.»

حضرت زهرای اطهر (سلام‌الله‌علیها) حکمت وجوب روزه را تسهیل در تثبیت اخلاص بیان فرمودند: «فَرَضَ اللَّهُ الصِّیامَ تَثْبِیتاً لِلْإِخْلَاص». حضرت علی (ع) هم در بیان دیگری فرموده‌اند: «خداوند روزه را برای آزمودن و تمرین اخلاص بندگان واجب کرد؛ فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ ... وَ الصِّیامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْق.»

کما اینکه از رسول اکرم (ص) نقل است که فرموده‌اند: «إِنَّ لِلْقُلُوبِ صَدَأً کَصَدَإِ النُّحَاسِ، فَاجْلُوهَا بِالِاسْتِغْفَار؛ برای دلها، غبار گرفتن و سیاه‌شدنی است، به‌مانند سیاهی دود، پس دل‌هایتان را با استغفار جلا دهید.» و حتی خود حضرت رسول هم روزی صد مرتبه استغفار می‌فرمودند و در توضیح علت آن فرموده‌اند: «إِنَّهُ لَیغَانُ عَلَی قَلْبِی حَتَّی أَسْتَغْفِرُ فِی الْیوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ؛ هر روز بر روی قلبم غبار می‌نشیند، تا اینکه (برای برطرف کردنش)، روزی صد مرتبه استغفار می‌کنم.»؛

امام باقر (ع) در کلامی شریف که نظیر آن در کلمات معصومین کم نیست، فرموده‌اند: «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا دَاوَمَ عَلَیهِ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَلَّ؛ محبوب‌ترین اعمال نزد خدای متعال آن اعمالی است که بنده بر آن مداومت ورزد، هرچند عملی اندک باشد.»

این کلام رسول خدا (ص) را باید در قلب خود به یادگار داشته باشیم که می‌فرمایند: «مَنْ أَکَلَ مَا یشْتَهِی وَ لَبِسَ مَا یشْتَهِی وَ رَکِبَ مَا یشْتَهِی، لَمْ ینْظُرِ اللَّهُ إِلَیهِ حَتَّی ینْزِعَ أَوْ یتْرُکَ؛ آن کس که هر چه خواهد بخورد، و هر چه خواهد بپوشد، و بر هر چه خواهد سوار شود، خداوند به او نظر (لطف) نکند تا بمیرد یا اینکه این رویه را ترک کند.»

امیر مؤمنان (ع) نیز همین مطلب را تصریح فرموده‌اند: «طَلَبْتُ الْعَیشَ فَمَا وَجَدْتُ إِلَّا بِتَرْکِ الْهَوَی فَاتْرُکُوا الْهَوَی لِیطِیبَ عَیشُکُم؛ زندگی راحت را جستجو کردم، پس آن را نیافتم مگر در ترک هوای نفس. پس هوا (و هوس) را برای گوارا شدن زندگی‌تان رها کنید.»

«لَا یکُونُ یوْمُ صَوْمِکَ کَیوْمِ فِطْرِکَ. روز روزه‌ات با سایر روزهایت یکسان نباشد.».

وقتی خداوند متعال از رسول خود پرسید: «ای احمد، آیا می‌دانی که بنده در چه زمانی به مولای خود نزدیک‌تر خواهد بود؟»، رسول اکرم (ص) که در مقابل علم خداوند، علمی از جانب خود ندارد، عرض کرد: «نه، ای پروردگار من»، پس خدا خودش پاسخ گفت: «إِذَا کَانَ جَائِعاً أَوْ سَاجِدا؛ هنگامی که گرسنه باشد یا در حال سجود.»

گرسنگی روزه‌داری را دوست دارند، چون رقّت قلب را دوست دارند و امام صادق (ع) فرمود: «طَلَبْتُ رِقَّةَ الْقَلْبِ، فَوَجَدْتُهَا فِی الْجُوعِ وَ الْعَطَش.» وقتی به دنبال رقّت قلب هستم، آن را در حال گرسنگی و تشنگی به دست می‌آورم.

در شهر خدا به مهمان‌ها وعده داده شده است که اگر تا شام لب به آب و نان نزنند و جسم خود را از طعام و شراب خالی نگه دارند، خداوند جان آنان را از جام خود سیراب می‌کند و از جانب خود سیرشان می‌گرداند. ایشان هم، حاضرند از گرسنگی و تشنگی بمیرند، اما جای خوان خدا را در جانشان خالی نگاه دارند، تا هنگامهٔ تحقّق وعدهٔ الهی را در اوج ضعف جسمانی روزه‌داری خود تجربه نمایند.

زمان، برکات خود را به زمین ارزانی کرده است، و شبانه‌روز، با آنکه با سرعت عبور می‌کند، توسط مسافران شهر به نرمی مرور می‌شود. این‌همه به‌خاطر آن است که زمان با مهمانان خدا مهربان است و زمام خود را به دست دل ایشان سپرده است. گویا در این شهر مهمانان می‌توانند شقّ القمر کنند و ردّالشمس نمایند؛ می‌توانند در زمان حال به عقب برگردند و جبران مافات کنند و به جلو بروند و تدبیر ماآت نمایند.

ای مردم! کسی که مؤمن روزه‌داری را در این ماه افطاری دهد، برای او در نزد خدا اجر آزاد کردن یک بنده را خواهد داشت و گناهان گذشته‌اش هم بخشیده گردد.» بعضی‌ها گفتند یا رسول‌الله ما توانایی مالی برای افطاری دادن نداریم و پاسخ پیامبر (ص) این بود که: «اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ، اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ.» یعنی حالا که چنین فرصت خوبی برایتان پدید آمده که می‌توانید آن‌همه گناه خود را با عمل ساده‌ای پاک نمایید پس «از آتش عذاب الهی اگرچه با یک دانه خرما یا یک ظرف آب افطاری فاصله بگیرید.»

جدا از اینکه مهمانان در رفاقت با یکدیگر به سر می‌برند، رابطه مهمان و میزبان نیز حالت نویی می‌یابد: مهمان اگر سوء پیشینه‌ای داشته باشد رفتار میزبان عطف بماسبق نمی‌شود و هیچ‌گاه به‌خاطر خطاهای سابقش، توسط میزبان محاکمه و معاقبه نمی‌شود. همه می‌دانند مهمانی جای این حرف‌ها نیست.

قال رسول‌الله (ص): أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ ... این رسول خدا (ص) است که ندا می‌دهد: آی مردم، شهر خدا با (دستانی پر از) برکت و رحمت و مغفرت به شما رو کرده است ...

او مهربان است؛ درهای زندان را نمی‌بندد و بر دست اسیران قفل نمی‌زند. منتها کسی که اسیر او شد، خود دیگر رهایی نمی‌خواهد و منتظر است تا جانش را هم با طوع و رغبت تقدیم کند.