کتاب سرّ مکنون، تحلیلی بر سیره عملی امام سجّاد(ع)

اگر معیار و ملاک، موقعیت اجتماعی افراد باشد، بازدهی به یقین کم خواهد بود، چون هزینه و زمان بسیاری لازم است که فرد به حرکت درآید در حالی‌که افراد با قابلیت، با کمترین هزینه‌ای حرکت خواهند کرد.

حضرت به وسیله دعا، معارف را انتقال می‌دهد که این جریان و نظام‌سازی در تمامی دعاهای حضرت مشهود می‌باشد.

امام سجاد علی بن الحسین علیهما السلام زین العابدین از همان دودمانی است که وارث رسالت رسول‌الله هستند. برنامهٔ او قرآنی و روش و منهاج و سیره او نبوی است. اگر در سیرهٔ رسول‌الله با مسائل تربیتی، اخلاقی، اجتماعی، حکومتی، سیاسی و اقتصادی و غیره روبرو هستیم، به طور قطع وارثان رسول‌الله هم از این جامعیت برخوردار بوده‌اند. مطالب یکی بوده واز حدود قرآن خارج نیست ولیمناهج نمی‌تواند یکی باشد که شرایط متغیر است. لِکلٍ جَعَلْنا مِنْکمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً مائده /۴۸. که از نشانه‌های آن، تربیت قرآنی غلامان و کنیزان حضرت بوده است که با تلاوت آیه‌ای از قرآن در جای خود، آزادی خود را از امام به ارمغان بردند. امامی که ملامت عبدالملک را با آیهٔ تأسی. احزاب/۲۱. پاسخ فرمودند.

امام سجاد (علیه السلام) در زمان حیات امام حسین (علیه السلام) چندان بروز و ظهور نداشتند وکمتر از ایشان گفتگو می‌شد و بیشتر امور در دست حضرت علی اکبر (علیه السلام) بود وهمه، ایشان را می‌شناختند. طبری در گزارش مجلس عبیدالله بن زیاد می‌نویسد: وقتی‌که اسرا بر عبیدالله وارد شدند، عبیدالله خطاب به علی بن حسین گفت: نامت چیست؟ فرمود: من علی بن حسین هستم. ابن زیاد گفت: مگر علی در کربلا کشته نشد؟!... کسی امام سجاد (علیه السلام) را نمی‌شناسد، در کربلا همه تمرکزها روی جناب علی‌اکبر بود. حتی معاویه نیز از گذشته بر این باور بود که شایسته امامت وخلافت، ایشان است. لذا روز عاشورا آن حضرت را با شمشیرهایشان پاره‌پاره کردند (فَقَطَعُوهُ بِأَسْیافِهِم) تا سیدالشهدا (علیه السلام) ادامه‌ای نداشته باشد تا امامت را به عهده بگیرد. گویا بنی‌امیه میثاق نانوشته‌ای بسته بودند که هرکس می‌خواهد زمام امامت را در دست بگیرد از بین ببرند. در نتیجه تمامی بنی‌هاشم به جز زین العابدین (علیه السلام) را در عاشورا شهید کردند.

یکی از ابهامات در زندگی حضرت، ابهام درباره سنّ آن جناب در واقعه کربلاست. مورخین درباره سنّ ایشان هنگام حادثه دردناک کربلا اختلاف نظر دارند. برخی امام را در کربلا کودک دانسته‌اند در حالی که قول مشهور نوشته‌اند که حضرت بیست و سه ساله بودند که در کربلا حضور یافتند. طبری در این باره آورده است که ابن‌زیاد نمی‌دانست که آیا حضرت به سنّ بلوغ رسیده است یا نه؟ باید علت این اختلاف تبیین شود، چرا که هریک از این اقوال آثار خاص خود را به دنبال خواهد داشت. به نظر می‌رسد آن‌قدر بیماری در کربلا بر حضرت اثر کرده بود که مانند نوجوانی دیده می‌شدند، درحالی‌که امام محمدباقر (علیه السلام) که در کربلا حضور داشتند پنج ساله و عمر شریف حضرت سجاد (علیه السلام) در آن زمان بیست و سه سال بود. شاید این اختلاف در سنّ حضرت که آن جناب را نوجوان پنداشتند و از شهادت حضرت صرف نظر کردند، از این رو باشد که جان آن جناب حفظ شود و بقیه امامت باقی بماند.

دعاهای حضرت سرشار از مفاهیم عقیدتی و توحیدی است

سر مکنون الهی این‌ها همه برای این است که امام سجاد مخفی بماند وکسی نتواند امامت ایشان را حدس بزند و هیچ نمودی از ایشان نباشد، حتی از لحاظ ظاهری هم آن قدر نحیف و مریض هستند که به چشم کسی نمی‌آیند. حتّی امیرالمؤمنین، امام حسن وامام حسین صلوات الله علیهم نسبت به ایشان طبیعی برخورد می‌کنند و تبلیغی روی شخصیت ایشان انجام نمی‌شود. شاید یکی از دلایلی که امام حسین (علیه السلام) نام سه تن از فرزندان خود را علی گذاشته بود، همین باشد که بقیه امامت، در میان این سه علی مخفی باشد و دشمن با خیال کشتن حضرت علی‌اکبر که همه نگاه‌ها به عنوان امام بعدی، معطوف آن جناب بود، در این خیال بمانند که رشته امامت را بریده‌اند و در این میان، حضرت سالم بمانند. درحالی که شخصیتی مانند امام کاظم (علیه السلام) با وجود زندان‌ها و مشکلات فراونی که متحمل شدند، در زمان خودشان، فرزند خود علی بن موسی الرضا (علیه السلام) را به نحو علنی و آشکار معرفی می‌کنند.