بریده‌هایی از کتاب نه تنبیه، نه تشویق

من خود تعریف مثبت را در خلوت انجام می‌دهم. معدود افرادی قبل از تعریف درنگ می‌کنند تا درباره معنی آن و انگیزه واقعی خود از بیانش بیندیشند. چرا تأیید و تقدیر از برتری اهمیت دارد؟ * اگر هدف از تأیید برتری این است که شخص بداند کارش را خوب انجام داده (در این صورت فرض را بر آن گذاشته‌ایم که او از اصل موضوع اطلاع ندارد)، چنین پسخوراندی را می‌توان بدون آرایه‌های رفتارگرایی ارائه کرد. * اگر هدف این است که به فرد نشان دهیم دیگران متوجه کار درست او شده‌اند باید ابتدا از خود بپرسیم آیا واقعآ این کار ضروری است؟ (آیا او این همه تلاش کرده که مورد تأیید قرار بگیرد؟)

این کلمه به استوارت کمک نمی‌کند تا به ارزش یا اهمیت ساکت بودن بیندیشد بلکه او را وامی‌دارد که به فکر یافتن روش راضی کردن معلم خود باشد. ۳

۴. از تعریف‌وتمجیدهایی که جوّ رقابت ایجاد می‌کنند بپرهیزید. هرگز در تعریف خود کسی را با دیگری مقایسه نکنید. ع

۳. از تعریف‌وتمجید دروغین خودداری کنید. آموزگار یا معلمی که از کار کودک دلشاد یا ممنون است نباید از ابراز هیجان یا شادی خودجوش خویش ممانعت کند. تعریف‌وتمجید زمانی مورد انتقاد است که ابراز هیجان به‌صورت خودجوش نباشد و تعریف صرفآ پیاده کردن یک ترفند باش

۲. حتی‌الامکان تعریف خود را متوجه موارد خاص کنید. در تعریف‌وتمجید نه‌تنها باید توجه خود را معطوف به عملکرد یا حاصل‌کار کنیم بلکه باید نکاتی را خاطرنشان سازیم که به نظر ما بدیع و خلاقانه می‌رسند یا به علل دیگری در خور توجه‌اند. این کار دریافت‌کننده تعریف‌وتمجید را قادر می‌سازد تا خود درباره صحت معیارهای شخصی که درمورد کار او نظر داده است به قضاوت بپردازد و به‌جای هدف قرار دادن تأیید ما، به خود تکلیف توجه کند. ح

۱. از شخص تعریف نکنید، از کارش تعریف کنید. اگر از شخصیت فرد تعاریف کلی نکنیم کمتر احتمال دارد که او بین آنچه می‌شنود و آنچه درباره خود باور دارد فاصله ببیند. ی

مشکل اینجاست که بتوانیم به دیگران کمک کنیم تا بازخوراند را به‌مثابه اطلاعاتی ببینند که می‌توانند از آن بهره بگیرند. اصولا اشخاصی که انگیزه درونی برای انجام کارها دارند اغلب این‌گونه به مسائل نگاه می‌کنند. ۳۶

راه دیگر این است که، دست‌کم در بعضی شرایط، صرفآ درباره نحوه عملکرد فرد به او اطلاعات بدهیم. جِر برافی، محقق امور آموزشی، در روند تحلی

تشخیص علائم مقاومت، وابستگی یا کاهش علاقه در افراد از هر گروه سنی که باشند کار دشواری نیست. و سرانجام اینکه باید به ویژگیهای عینی آنچه می‌گوییم و نحوه بیانمان توجه داشته باشیم.

اصل دومی که نباید از نظر دور بداریم اصل انگیزه درونی است. آیا تعاریف ما شرایطی به‌وجود می‌آورند که فرد ستوده‌شده، در کار خود عمیق‌تر شود، یا اینکه کار را به بهانه‌ای برای کسب تأیید و موافقت ما مبدل می‌سازد؟ برای آنکه تأثیر احتمالی تعریف‌وتمجید را با توجه به این دو اصل بسنجیم ابتدا باید انگیزه‌های خود را بررسی کنیم. آیا انگیزه ما کنترل رفتار طرف مقابل در جهت منافع خودمان است؟ آیا با تعاریف دلنشین از وی، می‌خواهیم کاری کنیم که او ما را بیشتر دوست داشته باشد یا از ما تعریف کند؟ در مرحله بعد باید ببینیم که فرد ستوده‌شده چه برداشتی از تعریف ما خواهد کرد؟

مشکل تعریف‌وتمجید دیگری نه در افراط آن بلکه در آنچه گفته می‌شود و نحوه گفتن آن است. راه‌حل پیشنهادی من برای چنین مشکلی این است که دو اصل کلی را همواره به‌عنوان معیار در نظر داشته باشیم و تمام تعریف‌وتمجیدها را با آن بسنجیم. اولین اصلْ استقلال است. قبل از آنکه بخواهیم درباره شخص تعریف‌وتمجید یا اظهارنظری بکنیم باید از خود بپرسیم آیا سخن ما به ایجاد حس استقلال و کنترل فرد بر اوضاع یاری می‌رساند یا خیر؟ آیا تعریف‌وتمجید ما او را تشویق می‌کند که خود درباره عملکردی درست (یا رفتاری مطلوب) تصمیم بگیرد؟ آیا تعریف ما توان او را برای انتخاب نوع شخصیتی که باید بشود تقویت می‌کند؟ یا اینکه نه، سعی ما این است که رفتار او را، با واداشتن وی به رعایت معیارهای خودمان، کنترل کنیم؟

برداشت من از این شواهد به من نمی‌گوید که ما نباید به کودکان لبخند بزنیم. به‌علاوه این شواهد حاکی از آن نیستند که نباید درباره کاری که دیگران انجام می‌دهند ابراز احساسات کنیم، یا از تعریف مثبت خودداری ورزیم.

پژوهش مری باد رو (که نشان می‌داد کودکانی که خیلی مورد تعریف‌وتمجید آموزگار قرار می‌گرفتند پشتکارشان در انجام تکالیف کمتر بود) یافته دیگری نیز داشت و آن اینکه دانش‌آموزان مزبور در پاسخهای خود نامطمئن بودند و آنها را با لحن سؤالی مطرح می‌کردند. آنان کمتر از دیگران به تبادل‌نظر می‌پرداختند. و تعریف‌وتمجید یکی از عواملی بود که موجب می‌شد آنها به محض مشاهده مخالفت یک بزرگسال، از عقیده خود عقب‌نشینی کنند. ۲۸ تعریف‌وتمجید از کودکان به سبب کاری که انجام می‌دهند یادگیری خودانگیخته را در آنها تضعیف می‌کند، زیرا این پاداش کلامی ماست که آنها را به پیش می‌رانَد نه عشق به کاری که می‌کنند. ب

رُدالف دریکرز سالها پیش (دهه ۱۹۵۰) متوجه این حقیقت شده بود. به نظر وی تعریف‌وتمجید «موجب وابستگی به تأیید دیگران می‌شود و اگر بیش از اندازه اِعمال گردد به احساس ناامنی در کودک دامن می‌زند، به‌گونه‌ای که تصور برآورده نساختن انتظارات دیگران ممکن است او را به وحشت اندازد» ۲۷

فقط واکنش بعضی از کودکان در مقابل ستایش این‌گونه است؛ بعضی دیگر سخنان ستایش‌آمیز را با همکاری، تسلیم و پذیرش و رفتار مناسب پاسخ می‌دهند. وقتی ما از آنها تعریف‌وتمجید می‌کنیم صورتشان می‌درخشد، مشتاقانه می‌کوشند ما را راضی نگه دارند و این کار را حتی‌الامکان ادامه می‌دهند. اما این عده کودکانی هستند که باید نگرانشان بود. میل به جلب تأیید دیگران تقریبآ در تمام کودکان دیده می‌شود و این حقیقت جای تأکید دارد که رفتار نامناسب یا بی‌پروایی می‌تواند نشانه انگیزه‌های ناسالم و بدخواهانه باشد. اما اگر تشخیص دهیم که صِرف نبود مهارتهای مناسب سبب این رفتارها می‌شود و کودک بی‌آنکه قصد آسیب رساندن به کسی یا چیزی را داشته باشد تشنه پذیرش ماست، دیگر نباید شرایطی را فراهم کنیم که تحققِ خودبه‌خود این پیش‌بینی را ممکن سازد که او به هیچ دردی نمی‌خورد. و

هستند که به‌ندرت مورد توجه قرار می‌گیرد: مهم‌ترین جنبه قضاوت مثبت، مثبت بودن آن نیست، قضاوت بودن آن است. ممکن است تعریف‌وتمجید در نظر کودکان بزرگ‌تر یا بزرگسالان نوعی اظهار تواضع تلقی شود؛ تواضعی که یادآور (یا تلاشی برای تقویت) جایگاه برتر فرد تعریف‌کننده است.

اگر کودکی میل به تأیید والدین (یا معلم) خود داشته باشد یک تعریف مثبت می‌تواند برای مدتی رفتار او را تغییر دهد اما نمی‌تواند به‌طور حتم تعهدی درونی نسبت به ارزش مورد نظر در او ایجاد کند؛ درواقع حتی ممکن است در صورت عدم دریافت تعریف‌وتمجید، احتمال تداوم آن رفتار مثبت کاهش یابد.

اعتیاد به تعریف‌وتمجید ما از دیگران، به‌ویژه کودکان، تعریف‌وتمجید می‌کنیم تا نه‌تنها آنها را ترغیب به کارهای خوب کنیم بلکه به پرورش ارزشهای مثبت و عزت‌نفس در آنها نیز یاری رسانیم. اما در اینجا هم باید مواظب باشیم. والدین باید، علاوه بر محبت، راهنمایی و دستورالعمل‌های مفید را نیز در اختیار فرزندان خود قرار دهند، و ما در فصل بعد درباره بازخوراند اطلاعاتی و تشویق مثبتی که به تحقق این اهداف کمک می‌کند به‌تفصیل بحث خواهیم کرد. اما تعریف‌وتمجیدی که شکل پاداش کلامی به‌خود می‌گیرد بیش از آنکه مفید باشد زیانبار است، به‌ویژه اگر به‌عنوان راهکاری جهت تقویت شیوه‌های رفتاری معین به‌کار گرفته شود.

برای مختل شدن عملکرد توسط تعریف‌وتمجید می‌توان چهار علت را برشمرد: تعریف‌وتمجید به ضعف توانایی فرد اشاره می‌کند، شخص را تحت فشار قرار می‌دهد، او را مجبور به اتخاذ یک شیوه کم‌خطر می‌کند تا با شکست مواجه نشود، و علاقه را نسبت به تکلیف کاهش می‌دهد. شواهد نشان داده‌اند که، صرف‌نظر از اینکه کدام عامل در کار باشد، تعامل تعریف‌وتمجید با متغیرهای دیگر شبیه پاداشهای مادی است.

وقتی پژوهشگران عواملی را که گفته می‌شود تعریف‌وتمجید را بی‌ضرر می‌سازند دانسته از میان برمی‌دارند، آثار منفی آن به نحو بارزی خود را نشان می‌دهند. اگر با دانشجویان طوری رفتار شود که انتظار دریافت «پاداش اجتماعی» داشته باشند علاقه آنها نسبت به‌انجام تکلیف کاهش می‌یابد.