بریده‌هایی از کتاب فرهنگ توصیفی نقد و نظریّه‌های ادبی

کهن الگو/ archetype کهن الگو، بر پایه‌ی نظریه‌های یونگ، تجارب غریزی اجدادی انسان هستند که در طی میلیون‌ها سال به صورت نیروی ازلی و بالقو‌ّه در بخشی از روان انسان به صورت یک ساخت درآمده‌اند. از نظر یونگ «منشأ آنها شناخته شده نیست، امّا در تمامی ادوار و در همه جای دنیا به چشم می‌خورند. حتّی در جاهایی که نتوان حضورشان را در تداوم نسل‌ها و آمیزش‌های نژادی ناشی از مهاجرت توضیح داد.» (یونگ، ۱۳۷۸: ۹۶) یونگ در ابتدا مفهوم ناخودآگاه جمعی را به تصاویر ابتدایی بدوی تعبیر می‌کرد، (شمیسا، ۱۳۷۸: ۷) امّا بعدها، این مفهوم تحت عنوان آرکی تایپ رایج شد که در زبان فارسی، آن را کهن الگو، آغازینه، سرنمون، صورت مثالی، صورت ازلی، صورت اساطیری و نمونه‌ی دیرینه ترجمه کرده‌اند. آرکی تایپ به یونانی ارکئوس تیپوس است و تاریخ دیرینه‌ای در فرهنگ غرب دارد. در فلسفه، فیلون اسکندری، این لفظ را «صورت الهی» می‌نامد. در رساله‌ی «هرمسی» خدا را نور آرکی تایپی می‌گویند. در فلسفه‌ی اگوستین قدیس کلمه‌ی آرکی تایپ نیامده، ولی مفهومش مستتر است.

نوستالژی/ nostaligia نوستالژی واژه ی فرانسوی و برگرفته از دو سازه ی یونانی nostos به معنی بازگشت و algos به معنی درد و رنج. در فرهنگ های لغت در معنای حسرت گذشته و غم غربت و درد دوری آورده شده است. (عباسپور، ۱۳۷۶: ۱۳۹۶) اصطلاح نوستالژی از روان شناسی به ادبیّات وارد شده است. در ادبیّات به شیوه‌ی از نگارش اطلاق می گردد که بر پایه‌ی آن، شاعر یا نویسنده ای در نوشته ها و سروده های خویش از گذشته ای دور یا سرزمینی که یادهایش را دردل دارد یا معشوقی که دیگر با او ارتباطی ندارد، از سردرد و با حسرت یاد می کند. درواقع نوستالژی در ادبیّات، رفتاری است که معمولاً ناخودآگاه در شاعر یا نویسنده بروز کرده متجّلی می شود و از همین رو اهمیتّی سبک شناختی پیدا می کند. نوستالژی در چارچوب سبک شناسی مؤلّف مدار، به ویژه هنگام بررسی روان شناختی اثر، بسیار اهمیّت پیدا می کند. چون این شعر حافظ.

هرمنوتیک به منزله‌ی نظام تأویل: بازیابی معنا در برابر بت شکنی. این روش برای رسیدن به معنای نهفته در زیر اسطوره‌ها و نمادها مورد استفاده‌ی انسان قرار می‌گیرند. پل ریکور فرانسوی (متولّد ۱۹۱۳) از چهره‌های برجسته‌ی هرمنوتیک فلسفی است. او در باره‌ی روش‌شناسی هرمنوتیکی و علوم انسانی، استعاره، روان کاوی فروید و زمان‌بندی انسان و رابطه‌ی آن با روایت، آثار ارزنده‌ای نوشته است. آثار او ترکیبی است از گرایش‌های فکری سده‌ی بیستم، خاصّه ساختارگرایی، نشانه‌شناسی و فلسفه‌ی زبان انگلوساکسون. او درتعریف علم هرمنوتیک می‌گوید: مراد ما از علم هرمنوتیک نظریّه‌ی قواعد حاکم بر تفسیر، یا به عبارت دیگر تأویل متنی خاص یا مجموعه‌ای از نشانه‌هاست که به منزله‌ی متن ملاحظه شوند. تحلیل روانی، به ویژه تأویل رؤیاها صورتی بسیار آشکارا از علم هرمنوتیک است. عناصر هرمنوتیکی همه جاهست، رؤیا متن است، متنی سرشار از تصاویر نمادی، و تحلیل گر روانی برای انجام دادن تفسیری که معنای مکنون را به

هژمونی / hegemony یکی از نظریه‌های رایج در ادبیات پسا استعماری «هژمونی» یا سلطه است که آنتونیوگرامشی، قرائتی خاص از آن دارد، وی هژمونی را به سازه‌هایی مانند چاره‌گری فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و یا رویکردهای نهادهای اجتماعی اعم از دولتی یا غیردولتی اطلاق می‌کند که «مردم را به جای سرکوب از راه اجماع به قدرت حاکم پیوند می‌دهد. برعکس سرکوب به دولت اختصاص داده می‌شود که انحصار خشونت مشروع را در اختیار دارد.» (ایگلتون، ۱۳۸۱: ۱۳۸۱) مفهوم هژمونی برپایه‌ی آثار فیلسوف مارکسیست ایتالیایی، آنتونیوگرامشی پرداخته آمد. این مفهوم ناظر است به نظام عقاید و ارزش‌ها و معانی‌ای که آحاد جامعه بر آن صحّه می‌گذارند. (نک: نظریه‌ی پسااستعماری) به نظر گرامشی هژمونی یک فرهنگ را در دولت‌های سرمایه‌داری معمولاً بورژواژی تعیین می‌نماید. به این معنا که به نظر او در دولت‌های سرمایه داری، بورژوازی هژمونی خود را بر سایر طبقات اعمال می‌کند. در حالی‌که بورژوازی به واسطه ی نهادهای سیاسی و حقوقی خود بر جامعه تسلّط دارد