بریده‌هایی از کتاب من و کتاب

امروز کتاب خوانی و علم آموزی نه تنها یک وظیفهٔ ملی، که یک واجب دینی است. از همه بیشتر، جوانان و نوجوانان باید احساس وظیفه کنند؛ اگرچه آن گاه که انس با کتاب رواج یابد، کتاب خوانی نه یک تکلیف، که یک کار شیرین و یک نیاز تعلل ناپذیر و یک وسیله برای آراستن شخصیت خویشتن تلقی خواهد شد؛ و نه تنها جوانان، که همهٔ نسل ها و قشرها به دلخواه و شوق، بدان رو خواهند آورد.۷

کتاب نخوانی مردم ما کتاب خوان نیستند. این کتاب نخوانی، نقص خیلی بزرگی است. خیلی از مردم ما حتی روزنامه خوان هم نیستند. اگر نگاهی به روزنامه بکنند، به همان تیترهای درشتش اکتفا می کنند. بسیاری از مردم رادیو را فقط برای سرگرمی هایش گوش می کنند، نه برای آموزش و خبر و آگاهی های زندگی و مسائل فرهنگی. ما باید این نقیصه را برطرف کنیم.۶

قیمت این کتاب جان شیفته رومن رولان به مراتب از این بیشتر است؛ هم تاریخ است، هم ادبیات است، هم اخلاق است، هم هنر است. این کتاب، همه چیز است. این کتاب را من سال ها پیش خواندم.۲۳

این آلکسی تولستوی یک نویسندهٔ بسیار قوی است و رمان های بسیار خوبی دارد و از نویسندگان انقلاب شوروی است و طعم دوران جدید در نوشتهٔ اوست؛

این آلکسی تولستوی یک نویسندهٔ بسیار قوی است و رمان های بسیار خوبی دارد

عامل موفقیت حزب توده به نظر من، دیرپایی حزب توده در کشور ما و گسترش تشکیلاتش، که خیلی وسیع و بدون سر و صدا بود، دو عامل داشت: یکی همان مسئلهٔ سازماندهی بود، که آن ها یک استاندارد جهانی داشتند. همه جا آن سازماندهی از پیش آماده شده، بدون هیچ زحمتی داده می شد و پیاده می شد. یکی هم ادبیات قوی آن ها بود.

است. البته من به کارهای هنری، تصویری، تلویزیون، سینما یا از این قبیل چیزها، خیلی اعتقاد دارم؛ اما کتاب نقش مخصوصی دارد. جای کتاب را هیچ چیزی پر نمی کند. کتاب را باید ترویج کرد.

اگر از این جهت هم حساب کنید که امروز این ملت، ملتی است که در دنیا دچار ستم های ناشی از اعمال غرض قدرت های استکباری جهان است، پس باید از خودش دفاع کند، کدام دفاع ملی است که در درجهٔ اول متکی به فرهنگ و آموزش و بینش و دانش نباشد؟ پس، باز هم به «کتاب» برمی گردیم.

چون اسلام پرچم دار کتاب خوانی است.۱

در این نوشته صفا و صداقت زیادی موج می زند، نویسنده غالباً نقش خود را کم رنگ کرده و یاد یاران شهیدش را برجسته ساخته است. روحیهٔ بسیجی تقریباً با همهٔ جوانبش در اینجا منعکس است، و می شود فهمید که چگونه جوان هایی در کورهٔ گداختهٔ جبهه به چه جوهرهای درخشنده ای تبدیل می شده اند. ذکر خصوصیات موقع ها و حادثه ها و آدم ها، تصویر باورنکردنی جنگ هشت ساله را تا حدود زیادی در برابر چشم آیندگان می گذارند. سؤال من از خودم این است که آیا این از معراج برگشتگان چقدر می توانند آن حال و هوا را پس از سفر من الحق الی الخلق حفظ کنند و حتی درست به یاد بیاورند؟ و برای این مقصود عالی از دست ما چه کاری ساخته است؟ و چه کرده ایم؟ البته قصور یا تقصیر من و امثال من، نمی تواند تکلیف دشوار آن ها را که خدا حجت خود را برایشان تمام کرده، از دوششان بردارد.

من معتقدم که شما دخترخانم ها، غیر از درس خواندن، باید کتاب هم بخوانید. لابد در مدارستان کتابخانه هست. حتماً کتاب های خوب را که معلمان خوب معین خواهند کرد، بگیرید و بخوانید. علاوه بر اینکه درس هایتان را می خوانید، با کتاب هم آشنا بشوید و انس پیدا کنید.۴۵

من نمی دانم شما چقدر از تاریخ معاصر اطلاع دارید و چقدر آن را خوانده اید. چقدر خوب است که شماها در تابستان که قدری فراغت پیدا می کنید. واقعاً برنامه ریزی کنید و قدری از تاریخ معاصر، از جمله همین قضیهٔ تنباکو را مطالعه کنید. کتاب هایی هم دربارهٔ این موضوع نوشته شده که مناسب است آن ها را بخوانید. البته مطالعهٔ کتاب های امین را می گویم. بعضی ها هستند که چون پای روحانیت و دین در میان است، از عنادی که با دین دارند، حاضر نیستند به افتخار به این بزرگی اعتراف کنند و آن را مطرح نمایند! ۴۴

الان کتاب جزء لوازم نیست؛ جزء کالاهای لوکس و تشریفاتی است؛ جزء چیزهای خوبی است که اگر باشد، بهتر است، اگر هم نبود، آسمان به زمین نمی آید! باید از این حالت خارج بشود و جزء لوازم زندگی به حساب آید.۳۹ کتاب خریدن، باید یکی از مخارج اصلی خانواده محسوب بشود. مردم باید بیش از خریدن بعضی از وسایل تزئیناتی و تجملاتی، مثل این لوسترها و میزهای گوناگون و مبل های مختلف و پرده ها و این قبیل چیزها، به کتاب اهمیت بدهند و اول کتاب را بخرند. مثل نان و خوراکی و وسایل معیشتی لازمی که در خانه هست، کتاب هم باید از این قبیل باشد. ... خلاصه باید با کتاب انس پیدا کنند. اگر انس پیدا نکنند، جامعهٔ ایرانی به آن هدف و آرزویی که دارد، حق او هم هست، نخواهد رسید.۴۰

باید امور تسهیل بشود، تا افراد بتوانند کتاب بخرند. بالاخره به کسانی که اهل کتاب اند، باید یارانه داده بشود، ... تا بتوانند کتاب تهیه کنند.

اگر مفاهیم عالیهٔ قرآن در این قالب هنری فوق ممتاز ارائه نشده بود، پیشرفت نداشت. دیگر چیزی بالاتر از مفاهیم قرآن و توحید هست؟ خدای متعال برای این مفاهیم، از بیان طبیعی نبی اکرم (ص)، که یک بیان بشری است، استفاده نکرد؛ بیان معجز نشانی را به کار گرفت، تا حداکثر زیبایی در آن باشد.۱۸

متأسفانه مشاهده می شود که برخی از سیاست ها، به عمد نقاط اختلافی را پیدا می کنند و یا حتی می تراشند، برای اینکه گروه های مسلمان را از هم جدا کنند. کتاب می تواند پیام وحدتی بین گروه های مسلمان باشد. چقدر خوب است که ما کتاب های اسلامی را از دنیای اسلام، از متفکران اسلام، از قلم های برجسته، به زبان فارسی و میان کتابخانهٔ ملی خودمان منتقل کنیم و کتاب های اسلامی و آن چیزهایی که از تراوشات فکر و اندیشهٔ متفکران خود ما و نویسندگان برجستهٔ خود ما و علمای ماست، این ها را از داخل جامعهٔ خودمان به زبان های اسلامی دیگر منتقل کنیم و بتوانیم کانال های وحدتی را بین جوامع اسلامی به وجود بیاوریم؛ این یقیناً یک حرکت فرهنگی و نیز یک حرکت ضد استعماری است.۱۴

هنوز بهترین رمان های امروز ما، رمان های قرن نوزدهم است. در قرن نوزدهم رمان هایی نوشته شد که نظیر آن ها دیگر نیامده است. در فرانسه، در روسیه، حتی در انگلیس، رمان هایی نوشته شده که هنوز تا امروز نظیر آن ها نیامده است. پس رمان، می ماند و گسترش هم دارد و تبیین و توصیف فوق العاده و ریز هم دارد. شما این خصوصیات را در کدام هنر دیگر می توانید پیدا کنید؟ این خصوصیات نه در موسیقی هست، نه در سینما هست، نه در تئاتر هست، نه در شعر هست. اصلاً نمی شود شبیه رمان چیزی پیدا کرد؛ هم ترجمه می شود، هم همه جا می رود، هم می ماند، هم کهنه نمی شود.۱۰

در بین شیوه های بیان هنری، آن چیزی که در مجموع، بیشتر جامع شرایط گوناگون هست، رمان است؛ حتی مثلاً از سینما. ... در عین حال، فهم از فیلم، با فهم از رمان متفاوت است. فیلم محدودیتی دارد که نمی تواند همهٔ چیزها را بیان کند. شما ببینید از کتاب بینوایان ویکتور هوگو تا حالا چند فیلم ساخته اند. در ایران خود ما، تلویزیون تا حالا دو سه فیلم از آن را نشان داده است. بنده بینوایان را بارها خوانده ام، این فیلم ها را هم با علاقه نگاه کرده ام؛ اما بینوایان کجا، این فیلم ها کجا؟! اصلاً قابل مقایسه با همدیگر نیستند.

هنرمندان ما حقیقتاً مسئول اند و باید پاسخگو باشند. باید این زیبایی ها را که آن ها می توانند ببینند، بیش از مردم عادی جست جو کنند و ببینند و آن ها را ارائه بدهند.

ببینید این رمانی که دویست هزار نسخه از آن در چند نوبت چاپ می شود، به خاطر خلأ رمان است. جاذبه های نفسانی، مانند شهوات و این گونه چیزها، که همهٔ دل ها و روح ها را به سمت خودش می کشاند، یک جا علاج دارد و آن مقولهٔ هنر است. اگر شما یک هنر صددرصد نقطهٔ مقابل آن جاذبه ها را درست کنید، اگر هنر باشد، این تنها مورد استثنایی است که می تواند دل ها را جذب کند. چرا؟ چون هنر خودش یک جاذبه دارد ... از مقولات خوب هنر هم قصه است؛ جذبه اش از موسیقی بیشتر است. موسیقی آدم را خسته می کند؛ ولی چیزی که هیچ وقت آدم را خسته نمی کند، قصه است.