بریده‌هایی از کتاب من و کتاب

در همین کشور خودمان، که به قول شما خاستگاه ادبیات مقاومت است، ادبیات ضد جنگ هم از طرف آدم های ناباب در اینجا پا گرفت! سال های ۶۱ و ۶۲ آن آقای ... کتاب زمین سوخته را می نویسد، که صددرصد ضد جنگ است و اصلاً حماسه ای در این کتاب نیست! کما اینکه وی یک کتاب دیگر دارد که ضد انقلاب است؛ ... یک رمان مفصل سه جلدی است. من حالا اسمش را نمی گویم، که اگر کسی تا حالا نشنیده، نشنیده باشد. من تعجب کردم وقتی که دیدم در یکی از مطبوعات خودی، یکی از برادران راجع به ادبیات جنگ کتاب نوشته و کتاب زمین سوخته را جزء اولین کتاب هایی که در باب ادبیات جنگ است، مطرح کرده است!

اینها خوب بودند: عبد الفتاح شعشاعی، استاد کل، شیخ مصطفی اسماعیل (که مرا از خود بی خود کرد) عبد الباسط، شیخ محمود خلیل حصری، شیخ محمود علی البنا؛ رقیب گردن کلفت شیخ مصطفی اسماعیل که واقعا عالی می خواند. شیخ محمد صدیق المنشاوی. تحقیقا در شمار درجه اول هاست.»

د ن آرام یکی از بهترین رمان های دنیاست. البته جلد اولش بهتر است؛ جلدهای بعدی اش سطح رمان را متوسط می کند؛ کما اینکه کتاب بعدی اش، زمین نوآباد، هم کتاب خوبی نیست. این د ن آرام من قبل از انقلاب خواندم؛ زمین نوآباد را شاید بعداً خواندم. ... به قدری در این کتاب تصویرگری فوق العاده است که من این را در هیچ کتاب دیگری ندیده ام. دشت های روسیه را که تصویر می کند، مثلاً صد جا تصویر کرده، ولی صد جور بیان کرده است! این ها خیلی هنرمندانه و خیلی مهم است. ادبیات، این گونه ماندگار می شود. چرا من آخوند در یک کشور اسلامی، کتاب د ن آرام را می خوانم؟ اگر جاذبه نداشته باشد، اگر این کتاب لایق خواندن نباشد، یک نفر مثل من نمی رود آن را بخواند.۲۵

شما اگر این کتاب هایی که در آن دورهٔ ما دربارهٔ امریکای لاتین و آفریقا نوشته شده، خوانده باشید، فرانتس فانون و کسانی که آن وقت ها کتاب می نوشتند، حالا هم کتاب هایشان به اعتبار خودشان باقی است، درمی یابید که وضع ما هم همین طور بود. در مورد ایران کسی جرئت نمی کرد بنویسد. اما در مورد مثلاً آفریقا یا شیلی یا مکزیک راحت می نوشتند. من با خواندن این کتاب ها می دیدم که عیناً وضع ما همین گونه است. یعنی آن جوان کارگر هم بعد از آنکه کار سخت می کرد و یک شاهی و صنار گیر می آورد، نصف این پول صرف عیاشی و ولگردی و هرزه گری و این طور چیزها می شد. این ها همان چیزی بود که ما در آن کتاب ها می خواندیم و می دیدیم که در واقعیت جامعهٔ خودمان هم همین طور است.

بنده خودم هم با اینکه گرفتاری کاری ام زیاد است، اما بحمدالله از کتاب منفک نشده ام و در حقیقت نمی توانم هم منفک بشوم. در خلال کارهای فراوان و سنگینی که بر دوش ما هست، دائماً با کتاب سر و کار دارم، احساس می کنم که اگر انسان بخواهد در زمینهٔ معنوی و فرهنگی تر و تازه بماند، جز رابطهٔ با کتاب، که مثل رابطهٔ با جویبار، دائمی و در جریان است و مرتب تازه هایی را در اختیار انسان می گذارد، چاره ای ندارد. البته مسئله، مسئلهٔ چاره داشتن یا نداشتن نیست؛ مسئلهٔ میل و شوق و یک چیز اجتناب ناپذیر برای کسی است که اهل کتاب باشد.۱۰

دل سگ، یک رمان ضدانقلابی است که در حدود سال های ۱۹۲۵ یا ۱۹۲۶، یعنی همان اوایل انقلاب روسیه، نوشته شده و نویسنده اش به انقلاب و به بعضی از کارها معترض است و آن ها را مسخره کرده است؛ مثل همین کارهایی که در اینجا هم نظیرش را دیده بودیم. این اثر، اصلاً جزء ادبیات روسیه نیست.۷

مدت های مدید می گذشت که من فرزندان خودم را نمی دیدم؛ با اینکه در خانهٔ خودمان بودیم! وقتی موقع شب می رفتم، خواب بودند و صبح هم وقتی بیرون می آمدم، خواب بودند! روزهای متمادی می شد که من بچه ها را نمی دیدم. این وضع زندگی ما بود. ناگهان به خودم نهیب زدم و الان سه چهار سال است که شروع به مطالعه کرده ام ... شروع مجدد من به مطالعه، بعد از اشتغال به ریاست جمهوری است. الان من مطالعه هم می کنم و به کارم هم می رسم و می بینم که منافاتی با هم ندارند. مطالعهٔ علمی تاریخی هم دارم، مطالعهٔ تفننی هم می کنم.۳

شماها واقعاً باید دورهٔ نوجوانی و جوانی را قدر بدانید. هرچه امروز مطالعه می کنید، برایتان می ماند و هرگز از ذهنتان زدوده نمی شود. این دورهٔ نوجوانی، برای مطالعه کردن و یاد گرفتن، دورهٔ خیلی خوبی است؛ واقعاً یک دورهٔ طلایی است و با هیچ دوران دیگری قابل مقایسه نیست. من می بینم با اینکه درس های موجود از لحاظ حجم و محتوا خیلی سنگین نیست، اما بعضی از جوانان ما فرصتی برای خودشان نمی بینند که بتوانند مطالعات جنبی بکنند؛ درحالی که به نظر من جوان می تواند هم درس بخواند، هم مطالعه کند و هم ورزش کند.۲

من هر زمان که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعهٔ خودمان می افتم، قلباً غمگین و متأسف می شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیلی که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلاً ده برابر این میزان، رواج و توسعه و حضور داشته باشد. اگر به دلیل پرچم داری تفکر اسلامی و حاکمیت اسلام به حساب بیاورید، این معنا صدق می کند؛ چون اسلام به کتاب و خواندن و نوشتن، خیلی اهمیت می دهد. اگر هر منصفی به بیانات نب‌ّی مکرم اسلام و ائمه علیهم السلام، و پیشوایان اسلام نگاه کند و ببیند که این ها در چه زمانی به کتاب و کتاب خوانی دعوت می کردند و فرامی خواندند، همهٔ افسانه ها از ذهنش شسته خواهد شد و خواهد فهمید که دشمنان اسلام راهی جز این نداشتند که افسانه های کتاب سوزی و کتاب ستیزی را بر سر زبان ها بیندازند؛ چون اسلام پرچم دار کتاب خوانی است.۱

معرفی چند کتاب این حنابندان آقای قدمی ... عجب کتاب خوبی است. ... این کتاب چقدر خوب نوشته شده است. چقدر این کتاب فرماندهٔ من عالی است و چقدر من را متأثر و منقلب کرد. یا بعضی از این داستان های کوتاه، مثل نجیب یا زنده باد کمیل و ... که یک عالم درس دهنده و روحیه دهنده است

بردم خانه، گفتم همه بخوانید وقتی که جلد اول کتاب شما [فرهنگ جبهه] درآمد، طبعاً به طور عادی مثل بقیهٔ منشوراتی که پیش من می آورند، نشستم آن را خواندم. این کتاب از بس من را جذب کرد، تا آخرش خواندم؛ بعد دیدم این کافی نیست، به خانه بردم و گفتم همه بنشینید این کتاب را بخوانید! در جمع خانواده، جاهایی از کتاب را خود من باز کردم و خواندم. گفتم این کتاب اصلاً باید در فضای خانه ها باشد و همه باید آن را همیشه داشته باشند.

بیشتر فضیلت هایی که تاریخ انسان را زیور بخشیده و آرایش داده و مشعل و راهنمای افراد بشر شده است محصول لحظهٔ پرباری از زندگی یک یا چند انسان است.

بیایید شما هم به مجموعهٔ کارهای کم و بیش دارای تأثیری بپیوندید که حالا چند سالی است برای وادار کردن مردم به کتاب خواندن شروع شده است؛ این ها را در تبلیغاتتان، در اظهاراتتان بیان کنید. اصلاً کتاب بنویسید، مقاله بنویسید

امروز کتاب خوانی و علم آموزی نه تنها یک وظیفهٔ ملی، که یک واجب دینی است. از همه بیشتر، جوانان و نوجوانان باید احساس وظیفه کنند؛

کتاب نخوانی مردم ما کتاب خوان نیستند. این کتاب نخوانی، نقص خیلی بزرگی است. خیلی از مردم ما حتی روزنامه خوان هم نیستند. اگر نگاهی به روزنامه بکنند، به همان تیترهای درشتش اکتفا می کنند. بسیاری از مردم رادیو را فقط برای سرگرمی هایش گوش می کنند، نه برای آموزش و خبر و آگاهی های زندگی و مسائل فرهنگی. ما باید این نقیصه را برطرف کنیم.۶

احساس می کنم که اگر انسان بخواهد در زمینهٔ معنوی و فرهنگی تر و تازه بماند، جز رابطهٔ با کتاب، که مثل رابطهٔ با جویبار، دائمی و در جریان است و مرتب تازه هایی را در اختیار انسان می گذارد، چاره ای ندارد.

قبل از پیروزی انقلاب، به مدت کوتاهی، و بعد هم که انقلاب پیروز شد و من به تهران آمدم و اشتغال های گوناگونی داشتم، اصلاً فرصت مطالعه پیدا نکرده بودم. ... در این یکی دو سال اخیر، دیدیم که چنین چیزی نمی شود و ما باید بالاخره وقتی را برای مطالعه باز کنیم. از حدود دو سال پیش، با اینکه اشتغالات ما کم نشده بود و بلکه زیاد هم شده بود، تصمیم گرفتیم که مجدداً مطالعه کنیم؛ شروع کردیم، دیدیم می شود، و من الان هر شبانه روز، مقداری مطالعه می کنم. ... به تدریج مطالعه کردم، ... شاید بیش از صدها صفحه یادداشت برداشتیم، ... فهمیدم که می شود.۴

من می بینم با اینکه درس های موجود از لحاظ حجم و محتوا خیلی سنگین نیست، اما بعضی از جوانان ما فرصتی برای خودشان نمی بینند که بتوانند مطالعات جنبی بکنند؛ درحالی که به نظر من جوان می تواند هم درس بخواند، هم مطالعه کند و هم ورزش کند.۲

بدون مطالعه نباید خوابتان ببرد همهٔ افراد خانهٔ ما تقریباً، یعنی شاید بگویم هیچ استثنایی ندارد، شب همیشه در حال مطالعه خوابشان می برد. خود من هم همین طورم؛ نه اینکه وسط مطالعه خوابم ببرد؛ مطالعه می کنم، تا خوابم می آید؛ کتاب را می گذارم و می خوابم. همهٔ افراد خانهٔ ما همین طورند؛ یعنی وقتی که می خواهند بخوابند، حتماً یک کتاب پهلوی دستشان است. من فکر می کنم که همهٔ خانواده های ایرانی باید این طوری باشند؛ من توقعم این است.۴۶

داستان؛ ابزار تبلیغ انقلاب در انقلاب ها و نهضت های آزادی بخش بزرگ دنیا، یکی از وسایل تبلیغات همین رمان ها و داستان هاست؛