بریده‌هایی از کتاب شهرهای بی‌نشان

هر شهر شکل خود را از صحرایی که مقابلش ایستاده می‌گیرد؛ و اینچنین است که شتربان و دریانورد دسپینا را می‌بینند، شهری مرزی که حد فاصل دو صحراست.

شهری که می‌خواست ساکن و همواره به یک شکل باشد، تا بتواند بیشتر بر خاطر مردمان بنشیند، امروزه دیگر پژمرده، متلاشی و ناپدید شده است. زمین او را فراموش کرده است.

کتابها فرزندان نویسنده نیستند، فرزندان زمانه اویند و نویسنده البته قابلۀ ماهری است.

لحظات جانفرسایی هست که کشف می‌کنیم که این امپراتوری که به نظرمان خلاصه تمام شگفتی‌ها به نظر می‌رسید، خرابه بی‌پایان و بی‌شکلی بیش نیست، که قانقاریای اضمحلال دیری است چنان پیشرفت کرده که دیگر از عصای شاهی‌مان هم چیزی بر نمی‌آید، که پیروزی بر سلاطین دشمن، تنها ما را وارث فلاکت ازلی‌شان کرده است. تنها در گزارش‌های مارکوپولو بود که قوبلای خان می‌توانست از فراز دیواره‌ها و برج و باروهایی که محکوم به فروپاشی بودند، نقش توربافتی چنان ظریف را پیدا کند که از دست تطاول موریانه‌ها در امان باشد.

گاه چنین پیش می‌آید که شهرهای مختلف در یک محل و با یک نام به دنبال هم پدیدار می‌شوند، زاده شدن و مردنی بدون شناختن هم، بدون رد و بدل کردن کلمه‌ای با هم. حتی گاهی اتفاق می‌افتدکه نام مقیمان شهر و لهجه صداهایشان و حتی خطوط چهره‌شان مو نمی‌زند؛ اما ایزدانی که پشت اسم‌ها و بر فراز مکان‌ها می‌زیند بدون گفتن حرفی متفرق شده‌اند و بیگانگان بر جای آنان نشسته‌اند.

هر شهر شکل خود را از صحرایی که مقابلش ایستاده می‌گیرد

لحظات جانفرسایی هست که کشف می‌کنیم که این امپراتوری که به نظرمان خلاصه تمام شگفتی‌ها به نظر می‌رسید، خرابه بی‌پایان و بی‌شکلی بیش نیست، که قانقاریای اضمحلال دیری است چنان پیشرفت کرده که دیگر از عصای شاهی‌مان هم چیزی بر نمی‌آید، که پیروزی بر سلاطین دشمن، تنها ما را وارث فلاکت ازلی‌شان کرده است.

«دوزخ موجودات زنده چیزی نیست که آمدنی باشد؛ اگر دوزخی باشد، هم‌اکنون آمده است، دوزخی که ما هر روز آن را زندگی می‌کنیم، دوزخی که ما از با هم بودن می‌سازیم. دو راه برای گریز از رنج دوزخ هست. اولی برای بسیار کسان آسان‌تر است: دوزخ را بپذیرند و طوری با آن یکی گردند که دیگر از دیدن‌اش عاجز شوند. دومی پر خطر است و مراقبت و دل‌نگرانی دائمی می‌خواهد: بگردند و بیاموزند که چه و که، در دل دوزخ، از دوزخ برکنار است، و آنگاه به یاری‌اش بشتابند، و به او مجالی دیگربار دهند.»

دریافتم که باید خود را از تصاویری که در گذشته به من خبر از چیزهایی می‌دادند که می‌جستم رها کنم: تنها آن زمان بود که می‌توانستم روزنی به درک زبان هایپاشیا باز کنم.

شهرها هم مانند رویاها از شوق‌ها و ترس‌ها ساخته شده‌اند

بدین ترتیب بود که برای هر شهر بعد از اینکه اطلاعات اساسی با کلمات دقیق توضیح داده می‌شدند او به سراغ شرحی خاموش می‌رفت، دستانش را می‌گشود، کف دست‌ها رو به بالا، یا پایین، یا پهلو، با حرکاتی صاف یا کجکی، ناگهانی یا آهسته. نوع جدیدی از گفتار بنیان نهاده شد

رهرو به هر شهری که وارد می‌شود دوباره گذشته‌ای از خویشتن را کشف می‌کند که خودش هم از وجودش خبر نداشته

شهر رخ می‌نماید، اما به مسافری که از راه زمین به آن می‌رسد یک رخ، و به مسافری که از راه دریا به آن می‌رسد رخی دیگر را نشان می‌دهد.

در این شهر هیچ شوقی که شما را به درون خود می‌کشد به هدر نمی‌رود، و از آنجا که شهر مشحون از هر لذتی می‌شود که شما از آن لذت نمی‌برید، هیچ کاری از دستتان بر نمی‌آید مگر اینکه مقیم آن شوق شوید و به آن دل خوش دارید. این قدرتی است که گاهی مخوف می‌شمارندش و گاهی مطبوع

چون مردی برای مدت‌های مدید در سرزمین‌های وحشی براند درمی‌یابد که دلش برای یک شهر لک زده است. در نهایت کارش به ایزیدوره می‌افتد، شهری که در آن ساختمانها، پلکانهایی مارپیچ دارند که به صدفهای مارپیچ مزّین شده‌اند، جایی که بهترین تلسکوپ‌ها و ویولون‌ها ساخته می‌شوند، جایی که بیگانه‌ای که بین دو مهرو مردد است هماره مهروی سومی می‌بیند، جایی که قاپ‌بازان خروس جنگی‌ها را به کناری می‌نهند و به مهلکه نزاعی خونین در می‌افتند.

زائری که غروب یک روز شهریور بدانجا وارد می‌شود، بدان هنگام که روزها کوتاه‌تر می‌شوند و چراغ‌های چند رنگ به‌یک‌باره در مدخل اغذیه‌فروشی‌ها تابیدن می‌گیرند و از ایوان فریادزنی به گوش می‌رسد که اوه!، او به حال کسانی که اکنون بر آن باورند که یک دفعه دیگر چنین غروبی داشته‌اند که آن مرتبه در آن شادان بوده‌اند، رشک می‌برد.

«دوزخ موجودات زنده چیزی نیست که آمدنی باشد؛ اگر دوزخی باشد، هم‌اکنون آمده است، دوزخی که ما هر روز آن را زندگی می‌کنیم، دوزخی که ما از با هم بودن می‌سازیم. دو راه برای گریز از رنج دوزخ هست. اولی برای بسیار کسان آسان‌تر است: دوزخ را بپذیرند و طوری با آن یکی گردند که دیگر از دیدن‌اش عاجز شوند. دومی پر خطر است و مراقبت و دل‌نگرانی دائمی می‌خواهد: بگردند و بیاموزند که چه و که، در دل دوزخ، از دوزخ برکنار است، و آنگاه به یاری‌اش بشتابند، و به او مجالی دیگربار دهند.»

«من برعکس توام. من فقط شهرها را تشخیص می‌دهم و چیزی که بیرون آنهاست نمی‌فهمم. جایی که مردم نباشند به چشمانم هر سنگ و هر سبزه‌ای آن طور در سنگ و سبزه‌های دیگر فرو رفته که پاک با هم قاطی شده‌اند.»

هر دمِ شهر غمین در دل خود شهری شاد نهفته دارد که حتی از وجودش نیز بی‌خبر است.

این را دیگر همگان می‌دانند که نام مکان‌ها به همان تعدادی که زبان‌های مختلف وجود دارد تغییر می‌کند؛ و اینکه به هر جایی می‌توان از جای دیگر راه یافت، تعداد راه‌ها و مسیرها تمامی ندارد، مال‌رو یا ماشین‌رو، به پارو یا به پرواز.