بریده‌هایی از کتاب ژان کریستف (جلد ۱)

«همواره نشان دادن یگانگی آدمی، با همه شکل‌های گوناگونش. نخستین هدف هنر، همانند دانش، باید همین باشد. هدف ژان ــ کریستف، همین است.»

هیچ چیز بی‌ارزش نیست، هرچیز گرانمایه است، یک انسان یا یک مگس؛ همگی یکسان، جان دارند.

او هم‌چنان بریده بریده می‌گرید و شیون می‌کند. گویی این پاره گوشت درمانده و بی‌خبر و بی‌شکل، از زندگانی پر رنجی که چشم به راه اوست، از پیش آگاه است. و هیچ چیز نمی‌تواند او را آرام کند.

«روزی برای نبردهای تازه، از نو زاده می‌شوم ...»

هیچ چیز بهتر از یک آدم شریف نیست.

باید به خود دلگرمی داد.

آشفتگی می‌اندیشید: ــ کجا هستم؟ این مردم کیستند؟ مرا با آن‌ها چه کار؟ گفتارشان، خنده‌هایشان، دل او را به آشوب می‌انداخت. امّا توان نداشت که آن‌ها را رها کند. از بازگشت به خانه و در برابر آرزوها و پشیمانی‌های خویش، خود را تنها باز یافتن، هراسان بود. از دست می‌رفت، می‌دانست که از دست می‌رفت،

دوست می‌داشت، درباره آنان، آن گفته کهن یک راهب دشمن زن را که گزندگی آن بر دل کریستف، بهتر از هر کس دیگر می‌نشست بازگو کند: «زن، جان را تباه می‌کند».

توفان بیزاری، هستی‌اش را فرا می‌گرفت. این توفان، دیر زمانی آماده وزیدن بود؛ دیر یا زود، زمان واکنش در برابر پستی‌های اندیشه، دسیسه‌های ننگین، و پهنه پوچی و تباهی که از چند ماه پیش، در آن بسر می‌برد، می‌بایست فرا می‌رسید؛ امّا نیاز به مهر ورزیدن، و نیاز به فریب‌دادن خویش درباره آن کس که به او مهر می‌ورزید، این توفان را، تا آن جا که می‌توانست، به درنگ واداشته بود. ناگهان، آن توفان وزیدن می‌گرفت. و بهتر، چنین می‌بود.

چه قدر زندگانی، پوچ است!»...

تنها چیزی که از خدا می‌خواهم، این است که او، به کار من، کار نداشته باشد.

و شما، کسل نمی‌شوید؟ ــ هرگز. ــ حتّی وقتی که هیچ کاری نمی‌کنید؟ ــ بویژه وقتی که هیچ کارنمی‌کنم. بیش‌تر، کار کردن، کسلم می‌کند.

همیشه رمان‌ها درازاند؛ هیچ‌گاه شکیبایی نداشت که آن‌ها را به پایان برد. او آغازشان را ازیاد می‌برد، فصل‌ها را نخوانده رها می‌کرد، دیگر هیچ چیز نمی‌فهمید.

امّا پروانه‌ای که از پوسته‌اش به در می‌آمد، شادمان، به پوسته تازه‌اش، می‌خزید. هنوز فرصت نیافته بود که به مرز زندان تازه‌اش، پی‌برد.

هیچ آفریده‌ای آزاد نیست،

ستیز به چه کار می‌آمد؟ هیچ چیز هستی نداشت، نه زیبایی، نه زشتی، نه خدا، نه زندگانی، نه هستی، به هر شکل و نمود.

آن گاه که شاد بود، هیچ‌گاه به خدا نمی‌اندیشید، امّا کم و بیش آماده بود که او را باور دارد. آن گاه که اندوهگین بود، به او می‌اندیشید، امّا هیچ‌گاه، او را باور نداشت. به دیده او باور ناکردنی می‌نمود که خدایی باشد و، تیره روزی و نادرستی را روا دارد. و آن‌گاه، او بسیار اندک به این دشواری‌ها می‌پرداخت.

گناه آنان چه بود که بردگی در جانشان ریشه داشت! نمی‌توانستند باور دارند که می‌توان به گونه‌ای دیگر بود.

کودکان، به ستایش نیازمندند!

نوای زنگ‌ها، او را سخت اندوهگین می‌کرد؛ زیرا به یاد آرزوهای برباد رفته‌اش می‌افتاد.