بریده‌هایی از کتاب محتوم

ما تقریباً چیزی نیستیم به‌جز برآیند تصادف‌های زیست‌شناختی و محیطی که هیچ کنترلی رویشان نداشته‌ایم و آن‌ها بوده‌اند که ما را تا به این لحظه رسانده‌اند.

پس سه تکنیک مختلف -از پایش فعالیت صدها میلیون نورون تا نورون‌های منفرد- همه نشان می‌دهند در آن لحظه‌ای که به نظرمان آگاهانه و آزادانه تصمیم می‌گیریم تا کاری کنیم، تاس عصب‌شناختی از قبل ریخته شده است. آن احساس نیت خودآگاهانه یک فکر بعدی و بی‌ربط است.

ما باید با حقیقت کشتی بی‌ناخدایمان روبه‌رو شویم.

ما کم‌وبیش، هیچ نیستیم به‌جز مجموع آنچه بر آن کنترلی نداریم، یعنی زیست‌شناسی‌مان،‌ محیط‌هایمان و تعاملات آن‌ها. مهم‌ترین پیام این بود که آن‌ها مولفه‌های جدا از هم نیستند که رفتار را خلق می‌کنند. آن‌ها یکپارچه می‌شوند؛ تکاملْ ژن‌هایی را تولید می‌کند که از آثار اپی‌ژنتیک محیط آغازین متأثرند، که پروتئین‌هایی می‌سازند که تحت اثر هورمون‌هایی در این یا آن بستر خاص در مغزی کار می‌کنند که شما را می‌سازد. پیوستاری یکپارچه که هیچ درز و شکافی را بین آن زمینه‌های تحقیق باز نمی‌گذارد تا قدری آزادی اراده در آن جا بدهند.

چطور یک بو یا احساس لمسی ناخوشایند می‌تواند ارزیابی اخلاقی نامرتبطی را تغییر دهد؟ این پدیده با بخشی از مغز به نام اینسولا (که به نام قشر جزیره‌ای هم شناخته می‌شود) مرتبط است. این بخش در پستانداران با بو یا مزهٔ غذای کهنه و فاسد فعال می‌شود و به‌صورت خودکار، بیرون ریختن غذا از دهان و تهوع را در این گونه‌ها فعال می‌کند.

فهمیدن این زنجیرهٔ لاک‌پشت‌ها نشان می‌دهد چطور نیتی که می‌کنید و شخصیت امروزتان نتیجهٔ تمام آن تعاملات بین زیست‌شناسی و محیطی است که پیش‌تر اتفاق افتاده و همه هم از کنترل شما خارج‌اند. هر تأثیر پیشین، بی‌هیچ وقفه و فاصله‌ای، از نتایج اثرگذاری‌های قبلی ناشی می‌شود. بدین ترتیب، در این توالی جایی نیست که بتوان آزادی اراده را وارد کرد که جزئی از آن دنیای زیست‌شناسی باشد، اما تحت تأثیرش نباشد.

شاید حالِ شما هم از فهمیدن این گرفته شده باشد که بخشی از موفقیتتان در زندگی ناشی از این است که اجزای چهره‌تان زیباست؛‌ یا اینکه انضباط شخصی تحسین‌برانگیزتان خیلی به نحوهٔ ساخت‌وساز قشر مغزتان در دوران جنینی ربط دارد؛ یا اینکه کسی شما را دوست دارد مثلاً به خاطر نحوهٔ کار گیرنده‌های اکسی‌توسین او است؛ یا اینکه شما و بقیهٔ ماشین‌ها هیچ معنایی ندارید.

کتاب پتک جادوگران درست به موقع از راه رسید و از اختراع تازهٔ ماشین چاپ بهره برد و طی قرن بعد سی ویرایش مختلف از آن چاپ شده و در سرتاسر اروپا خوانده شد. اگرچه تمرکز آن کتاب اصلاً بر صرع نبود، پیامش آشکار بود: صرع حاصل انتخاب آزادانهٔ شر توسط فرد است و چنان تسخیرشدگی توسط ابلیس، خطری است برای جامعه که باید با آن مقابله کرد. انبوهی از افرادی که کانال‌های پتاسیمی‌شان به هم ریخته بود در آتش سوزانده شدند.

تغییرات اتفاق می‌افتند؛ با همان مولکول‌هایی که باعث یادگیری خرگوش دریایی می‌شوند و همه بدون توسل به نوعی عاملیت با اراده و آن آزادی که ما به‌صورت شهودی به تغییر منتسب می‌کنیم. وقتی یاد می‌گیرید که تجربه چگونه شبکهٔ عصبی یک خرگوش دریایی را تغییر می‌دهد، شبکهٔ عصبی خودتان هم تغییر می‌کند. ما تغییر را انتخاب نمی‌کنیم، اما به‌وفور این امکان وجود دارد که تغییر کنیم و حتی بهتر شویم؛‌

ما تقریباً چیزی نیستیم به‌جز برآیند تصادف‌های زیست‌شناختی و محیطی که هیچ کنترلی رویشان نداشته‌ایم و آن‌ها بوده‌اند که ما را تا به این لحظه رسانده‌اند.

«اگر همه باور کنند که آزادی اراده‌ای وجود ندارد، چه می‌شود؟ چطور قرار است کنش‌وری کنیم؟ اگر ما ماشین هستیم، چرا اصلاً باید زحمت بیرون آمدن از رخت‌خواب را به خودمان بدهیم؟»

تاریخچهٔ یک فرد را نمی‌توان نادیده گرفت، چون ما جز تاریخ‌هایمان چیزی نیستیم.

شاخص ACE، شاخص دشواری‌های دوران جنینی و شاخص تجربه‌های کودکی زیادی خوب، همه یک چیز می‌گویند. خیلی گستاخی و بی‌تفاوتی می‌خواهد که این یافته‌ها را ببینی و همچنان اصرار داشته باشی اینکه کسی در زندگی چقدر راحت کارِ سخت‌تر را انتخاب می‌کند می‌تواند سرزنش، مجازات، تشویق یا پاداش را توجیه کند. از آن جنین‌هایی بپرس که در رحم مادرانی با جایگاه اجتماعی-اقتصادی پایین دارند رشد می‌کنند و همین حالا هم دارند هزینهٔ زیست‌عصب‌شناختی‌اش را می‌دهند.

وقتی موضوع انسان مطرح است، گاهی پرسیدن اینکه فلان ژن چه می‌کند، می‌تواند سؤال احمقانه‌ای باشد. تنها می‌توان پرسید آن ژن در این محیط خاص چه می‌کند.

چه کسی فکرش را می‌کرد که باکتری‌های داخل روده بر چیزی که به‌اشتباه اسمش را عاملیت آزاد می‌گذارید تأثیر بگذارد؟

هیچ‌کس استحقاق این را ندارد یا لایق این نیست که با او بهتر یا بدتر از کس دیگر رفتار شود. با این نگاه، اینکه از کسی متنفر باشید همان‌قدر معقول است که بخواهید از گردبادی متنفر باشید که ظاهراً تصمیم گرفته است خانه‌تان را با خاک یکسان کند. یا همان‌قدر معقول است که بخواهید عاشق یک گل یاس باشید به این دلیل که انگار تصمیم گرفته است عطر خوبی متصاعد کند.

وقتی آدم‌ها ادعا می‌کنند که برای یک رفتار "علتی هست که خودش علتی ندارد" و اسمش را می‌گذارند "آزادی اراده"، چطور اولاً نتوانسته‌اند ببینند یا متوجه بشوند که جبرگرایی بدون سروصدا در صحنه حضور دارد و/یا ثانیاً به‌خطا نتیجه گرفته‌اند که جنبه‌های دور و خاصی در جهان که غیرجبرگرایانه کار می‌کنند، می‌توانند شخصیت، اخلاقیات و رفتار را توضیح دهند.