کتاب فهم فلسفه: اندیشه معاصر

اگرچه بسیاری از دیدگاه‌های آنها با هم متفاوت است، همگی در مورد اهمیت موارد زیر اشتراک نظر دارند: (۱) معنای فرد، (۲) آزادی (اختیار)، (۳) اصیل زیستن، (۴) از خودبیگانگی، و (۵) فناپذیری.

. به سبب فن‌آوری، به سبب جنگ، به سبب ناموفق بودن نهادهای دینی، مردم خصوصیات انسانی خود را به‌نحوی چشمگیر از دست می‌دادند. مردم به جای آن‌که ذهن باشند به عین تغییر ماهیت می‌دادند و از من به آن تبدیل می‌شدند. احساس متفکران اگزیستانسیالیست این بود که وقتی ما همدیگر را به چشم عین و نه ذهن ببینیم، خطر دیدگاه مکانیستی نسبت به انسانیت ما را تهدید می‌کند. چنین دیدگاهی به همراه خود دلهره، از خودبیگانگی و ترس می‌آورَد. این گروه از روشنفکران می‌خواستند نگرش‌ها را عوض کنند تا مردم به‌عنوان افراد واقعی دیده شوند.

اگزیستانسیالیسم در پاریس فرانسه پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد. هول و هراسِ جنگ عاملِ واکنش‌های اگزیستانسیال معاصر در فلسفه، هنر و ادبیات شد. جهان از مرگ حدود ۷۲ میلیون انسان، از جمله چند میلیون نفر در اردوگاه‌های مرگ نازی و استفاده از سلاح اتمی برای نخستین بار بهت‌زده بود. ژان پل سارتر، سیمون دوبوار و آلبر کامو در فرانسۀ تحت اشغال آلمان زندگی کردند و در نهضت مقاومت ضد نازی فرانسه شرکت داشتند و در مورد وحشت‌های نسل‌کشی نوشتند. این سه تن عمیقاً تحت تأثیر تجربیات خود در زمان جنگ قرار داشتند.

زناشویی و اخلاقیات طرز برخورد لیبرال راسل با اخلاقیات شامل امور جنسی نیز می‌شد. چنان‌که پیش‌تر ذکر آن رفت، سیتی کالج نیویورک راسل را درسال ۱۹۴۰ به‌خاطر دیدگاه‌هایش در مورد امور جنسی از مقام استادی برکنار کرد. متن زیر از کتاب پرخوانندۀ او زناشویی و اخلاقیات برگزیده شده است. ●اگر به امور جنسی فارغ از وسواس فکری نگریسته شود جا دارد که اخلاق‌گرایان آن را هم چیزی مثل خورد و خوراک در نظر بگیرند.... زناشویی مثل خورد و خوراک یک نیاز طبیعی انسان است. درست است که انسان بدون آن می‌تواند زنده بماند، در حالی‌که بدون خورد و خوراک نمی‌تواند، اما از منظر روان‌شناسی این خواست هم‌سنگ خورد و خوراک است.... مردان و زنان سالم را نباید با سرکوب سائقه‌های طبیعی، بلکه باید با رشد متوازن و همترازِ همۀ سائقه‌هایی که برای زندگی سعادتمند ضروری است بار آورد.۳۴●

راسل علاقه‌ای وافر به مسئله تعلیم و تربیت داشت، اما پذیرفتن منفعلانۀ دانش معلم را نقد می‌کرد. ●پذیرشِ منفعلانۀ حکمتِ معلم برای اکثر دختران و پسران آسان است. این کار اندیشۀ مستقل را درگیر هیچ کوششی نمی‌کند، و چون معلم بیشتر از شاگرد می‌داند عقلانی به‌نظر می‌رسد؛ به علاوه این راهی است برای جلب محبت معلم، مگر این‌که او آدمی بسیار استثنایی باشد. با این حال عادت پذیرفتن منفعلانه بعدها در زندگی فاجعه‌بار است. این عادت باعث می‌شود که آدم‌ها به دنبال رهبر بگردند و هر کسی را که در آن مقام تثبیت شده است بپذیرند.۳۵●

فیلسوفان تحلیلی به فیلسوفانی که به مردم می‌گفتند چگونه باید رفتار کرد، یا حتی بدتر از آن، فیلسوفانی که در مورد طبیعت انسان نظر می‌دادند با دیدۀ تمسخر می‌نگریستند. در نظر متفکران تحلیلی تنها وظیفۀ فلسفه روشن کردن معنای زبان است. آنها از حدسیات در مورد واقعیت، کائنات یا معنای زندگی سر باز می‌زدند، زیرا بر این اعتقاد بودند که هیچ‌کس نباید در توضیح چیزی بکوشد که زبان نمی‌تواند به روشنی بیان کند.

بنتام رساله‌هایی در مورد نیاز به قانون‌گذاری در جهت خیر عموم جامعه و نه صرفاً ثروتمندان و قدرتمندان تألیف کرد. برخی از مردم با بنتام هم‌عقیده بودند، اما مقامات کلیسایی، حقوقدانان، اعضای پارلمان و کاسب‌کاران ثروتمند او را دشمن خود می‌دیدند. بنتام در سرتاسر عمر خود جلوه‌ای خاص در انظار عمومی داشت. او حتی امروز نیز به نحوی عجیب از این جلوه در نزد مردم برخوردار است. پیکر مومیایی شدۀ او با لباس و سری از موم در اتاقکی چوبی در ساختمان اصلی یونیورسیتی کالج لندن به نمایش گذاشته شده است.

این فلسفۀ سودباوران است: «خوشبختی برای بیشتر مردم.» تأسف‌آور است که مزرعه‌داران، خانه و زمین خود را از دست می‌دهند، اما بنا به نظر سودباوران خیرِ اکثریت بر خیرِ تک تک افراد اولویت دارد. «اصلِ بزرگ‌ترین خوشبختیِ» سودباوران، زادۀ انقلاب صنعتی بود و اولین بار جرمی بنتام، فیلسوف بریتانیایی این اصل را ارائه کرد.

طبقۀ کارگر در انگلستان مبارزه‌ای طولانی را برای اصلاحات آغاز کرد. در سال ۱۸۳۲ لایحۀ اصلاحات از پارلمان گذشت و به برخی از کسانی که از نظر اقتصادی و اجتماعی جزو طبقات پایین دست محسوب می‌شدند حق رأی اعطا کرد. اگرچه تصویب این لایحه پیروزی بزرگی برای طبقۀ متوسط محسوب می‌شد، شرایط کار اغلب بد باقی ماند، و صاحبان ثروتمند کارخانه‌ها همچنان به سرکوب کارگران‌شان ادامه دادند. چنین سرکوبی برای فیلسوفان سودباور بریتانیایی همچون جرمی بنتام و جان استوارت میل که بانی بسیاری از اصلاحات اجتماعی بودند، پذیرفتنی نبود.

همان‌گونه که فیلسوف بزرگ بندیکت اسپینوزا خردمندانه گفته است: «همۀ چیزهای شریف همان‌قدر دشوارند که کمیاب.» آیندۀ فلسفه تابناک است، زیرا این آینده در دستان شماست.