بریده‌هایی از کتاب فهم فلسفه: اندیشه معاصر

«بهتر است انسان باشی و ناراضی تا خوک باشی و راضی.»

وایتهد گفت که خدا «پیش از هر آفرینش نیست، بلکه همراه با هر آفرینش است».

در نظر سارتر خدایان وجود ندارند. بنابراین ممکن نیست که چیزی به‌عنوان نفس یا ذات درونی وجود داشته باشد. طبیعت انسانی که برای همۀ انسان‌ها مشترک باشد و ذاتی که دال بر معنای انسان بودن باشد وجود ندارد. به این ترتیب ما در جهان احساس وانهادگی می‌کنیم. حال که در جهان هستیم باید دست به عمل بزنیم و از طریق انتخاب‌ها و کنش‌هامان به چیزی که حال هستیم و آنچه در آینده خواهیم بود، تبدیل شویم. آینده در دست خودِ ماست.

●آنچه کم دارم ذهنیت روشنی است در مورد آنچه باید بکنم، نه آنچه باید بدانم، الا این که می‌دانم گونه‌ای از فهم باید مقدم بر هر عملی باشد. موضوع این است که خودم را بفهمم، که بدانم خدا به راستی می‌خواهد من چه کنم؛ موضوع این است که حقیقتی را که برای من حقیقی است، پیدا کنم، یافتن آرمانی که می‌توانم برای آن زندگی کنم و بمیرم.۱۰●

سارتر با مارکس و زیگموند فرویدِ روانکاو هم‌عقیده بود که ایمان به خدایان کودکانه است. میلیون‌ها آدم در طول قرن‌ها یکدیگر را به‌خاطر اعتقادات دینی کشته‌اند. کائنات نسبت به ما بی‌اعتناست. درست و غلط وجود ندارد. اگر میلیون‌ها نفر در جنگی کشته شوند خورشید بر کشتگان و کشندگان یکسان می‌تابد. طبیعت غم این چیزها را ندارد. ما در جهانی زاده شده‌ایم که هیچ رب‌النوعی قواعدش را دیکته نمی‌کند. ما در انتخاب نحوۀ زندگی‌مان کاملاً تنها هستیم. بنا به عقیدۀ سارتر «انسان محکوم به آزادی (اختیار) است.»

میل طرفدار پرشور حقوق زنان بود و اعتقاد داشت که هر دو جنس باید در فرآیند سیاسی دخیل باشند. او و هاریت تیلور با هم قانون آن روزگار انگلستان که زنان ازدواج کرده را از داشتن دارایی محروم می‌کرد، مورد اعتراض قرار دادند. تمام مایملک زن از جمله فرزندان او متعلق به شوهر بود. اگر شوهر درمی‌گذشت، زن نمی‌توانست قیم قانونی فرزندانش باشد، مگر آن‌که شوهر این امر را در وصیت‌نامه‌اش درخواست می‌کرد. اگر زنی به هر دلیل شوهرش را ترک می‌گفت، هیچ چیز را نمی‌توانست با خودش ببرد، حتی فرزندانش را. شوهر در صورت تمایل می‌توانست زنش را مجبور به بازگشت کند. چون عقیده بر این بود که زنان فاقد شعورند، نه حق رأی داشتند و نه می‌توانستند به نمایندگی پارلمان انتخاب شوند. به زنان، که موجوداتی پست‌تر از مردان انگاشته می‌شدند، آموزش داده می‌شد که برای آنان فضیلت عبارت از فرمانبرداری و رام‌خویی در برابر جنس برتر است. مردان خانه‌داری را بهترین کار برای زنان می‌دانستند.

میل و تیلور می‌گفتند زنان باید استقلال و آزادی داشته باشند تا خود تصمیم بگیرند و از حق تحصیلات عالی برخوردار باشند. جامعه باید زنان را به‌عنوان افراد مستقل در نظر بگیرد و وجود آنها را فقط منوط به خویشاوندی با مردشان نکند، و مردان باید از تعریف طبیعت زن برای زن دست بردارند.

ادموند هوسرل، بنیان‌گذار پدیدارشناسی مدرن، می‌خواست بداند که آگاهی چگونه واقعیت را شکل می‌دهد و جهان چگونه خود را بر آگاهی «آشکار می‌کند». به جای شک دکارتی نسبت به همه چیز، هوسرل همۀ باورهایش را در مورد یک شیء به کناری نهاد یا به قول خودش «داخل پرانتز» گذاشت تا از نو نگاهی به آن شیء بیندازد. او می‌خواست فارغ از خویشتن به مشاهدۀ کارکرد آگاهی بپردازد. هوسرل دریافت که آگاهی در چیزها نوعی وحدت «می‌بیند».

همزمان با سردبیری روزنامۀ نهضت مقاومت در سال ۱۹۴۲ دو کتاب پرخواننده‌اش بیگانه و افسانۀ سیزیف را نیز تألیف کرد. محبوبیت این کتاب‌ها کامو را به چهره‌ای بین‌المللی تبدیل کرد.

به عقیدۀ سارتر بد ایمانی عملی آگاهانه نیست، بلکه «امتناع لجوجانه از به رسمیت شناختن اختیارمان است».

وقتی بهانه می‌تراشیم موجوداتی بدبین هستیم، چون بهانه به ما اجازه می‌دهد تقصیر را گردن وراثت، محیط و بخت بد بیندازیم. ما پدر و مادرمان و یا موقعیت خانواده‌ای را که در آن بار آمده‌ایم مقصر قلمداد می‌کنیم. در نظر سارتر چنین طرز تفکری متعلق به آدم‌های بزدل است. قهرمان واقعی می‌داند که ما کاملاً به خاطر آنچه هستیم مسئولیم.

در نظر ویتگنشتاین جدید نقش فلسفه توصیف زبان است نه دخالت در کاربرد عملی زبان. فلسفه نقشۀ زمین است، ولی نقشه عبارت از خود زمین نیست، درست همان‌طور که نقشۀ روسیه روسیه نیست.

فلسفه عارفانه است. زیرا عرفان، شهودی بی‌واسطه است به اعماقی که هنوز از آن سخنی گفته نشده. اما قصد فلسفه عقلانی کردن عرفان است: نه با ماست‌مالی کردنش، بلکه با ارائۀ توصیفات کلامی بدیع که به‌طرزی معقول انسجام دارد.

پراگماتیست قاطعانه و یک بار برای همیشه به بسیاری از آن عادت‌های دیرینه که برای فیلسوفان حرفه‌ای دوست‌داشتنی است پشت می‌کند. او از انتزاع و نارسایی، راه‌حل‌های کلامی، استدلال‌های پیشینی بد، اصول ثابت و جزمی، نظام‌های بسته، مطلق‌ها و مبادی دروغین رویگردان است. او به عینیت و بسندگی رو می‌آورد، به داده‌های مسلّم، به عمل، به قدرت

اگر بحثی در مورد این‌که خدا هست یا نیست دربگیرد، پراگماتیسم پاسخ قطعی ارائه نمی‌کند، بلکه می‌پرسد: «آیا اعتقاد به خدا برای شما کارآیی دارد؟»

۱. شدت. لذت چقدر قوی است؟ ۲. مدت. لذت چقدر می‌پاید؟ ۳. قطعیت. تا چه اندازه به وقوع لذت اطمینان هست؟ ۴. نزدیکی. لذت تا چه اندازه زود حاصل خواهد شد؟ ۵. باروری. چقدر محتمل است که این لذت مولّد لذت دیگری باشد؟ ۶. خلوص. این لذت تا چه اندازه عاری از درد و رنج است؟ ۷. دامنه. چه تعداد از مردمان احساس لذت خواهند کرد؟ بنتام این هفت مقوله را «حساب خوشی‌سنجی» یا لذت‌سنجی نامید.

آنچه اهمیت دارد کمیّتِ لذت است. کمیّت لذت به این معنی است که اگر شما و دوستان‌تان از گشتن زیر باران مقدار بیشتری لذت به دست می‌آورید تا رفتن به اپرا، پس باید بروید و زیر باران بگردید. فقط باید مطمئن باشید که اعمال لذت‌بخش شما موجب درد و رنجِ کس دیگری نمی‌شود.

شما با انتخابی که می‌کنید تصویر خاصی از بشریت خلق می‌کنید.

«راز خوشبختی مواجه شدن با این حقیقت مسلم است که جهان هولناک است.»

در برآوردِ لذت مقوله‌های مختلفی دخیل‌اند: ۱. شدت. لذت چقدر قوی است؟ ۲. مدت. لذت چقدر می‌پاید؟ ۳. قطعیت. تا چه اندازه به وقوع لذت اطمینان هست؟ ۴. نزدیکی. لذت تا چه اندازه زود حاصل خواهد شد؟ ۵. باروری. چقدر محتمل است که این لذت مولّد لذت دیگری باشد؟ ۶. خلوص. این لذت تا چه اندازه عاری از درد و رنج است؟ ۷. دامنه. چه تعداد از مردمان احساس لذت خواهند کرد؟ بنتام این هفت مقوله را «حساب خوشی‌سنجی» یا لذت‌سنجی نامید.