بریده‌هایی از کتاب چهل نامه کوتاه به همسرم

بگذار صبورانه و مهرمندانه در باب هر چیز که مورد اختلاف ماست بحث‌کنیم؛ امّا نخواهیم که بحث، ما را به نقطه‌ی مطلقاً واحدی برساند. بحث باید ما را به ادراکِ متقابل برساند نه فنای متقابل.

تو نباید سایه‌ی کمرنگ من باشی من نباید سایه‌ی کمرنگِ تو باشم

اگر زاویه‌ی دیدمان، نسبت به چیزی، یکی نیست، بگذار یکی نباشد. بگذار فرق داشته‌باشیم. بگذار، در عین وحدت، مستقل باشیم. بخواه که در عینِ یکی‌بودن، یکی نباشیم. بخواه که همدیگر را کامل‌کنیم نه ناپدید.

من از عشقِ زمینی حرف می‌زنم که ارزشِ آن در «حضور» است نه در محو و نابود‌شدن یکی در دیگری.

عشق، از خودخواهی‌ها و خودپرستی‌ها گذشتن است؛ امّا این سخن به معنای تبدیل‌شدن به دیگری نیست.

«عشق، انحلالِ کاملِ فردیت است در جمع» .

زندگی را تفاوتِ نظرهای ما می‌سازد و پیش می‌برد نه شباهت‌هایمان، نه ازمیانْ‌رفتن و محوشدنِ یکی در دیگری؛ نه تسلیم‌بودن، مطیع‌بودن، اَمربر شدن و دربَستْ پذیرفتن.

همسفر بودن و هم‌هدف بودن، ابداً به معنای شبیه‌بودن و شبیه‌شدن نیست. و شبیه‌شدن، دالّ بر کمال نیست، بَل دلیل توقّف است.

همسفر! در این راه طولانی __ که ما بی‌خبریم و چون باد می‌گذرد __ بگذار خُرده‌اختلاف‌هایمان با هم، باقی‌بماند. خواهش می‌کنم! مخواه که یکی شویم؛ مطلقاً یکی. مخواه که هرچه تو دوست‌داری، من همان را، به همان شدّتْ دوست داشته‌باشم و هر چه من دوست‌دارم، به همان‌گونه، مورد دوست‌داشتن تو نیز باشد.

عزیز من! بیا کمی پیاده راه‌برویم! دیگر من و تو، حتّی اگر دست‌در‌دست هم، و سخت عاشقانه، تمام شهر را هم بپیماییم کسی از ما قباله نخواهدخواست و کسی پا به حریمِ حرمتِ مهرمندی‌هایمان نخواهدگذاشت. این را بارها به تو گفته‌ام و بازهم خواهم‌گفت. از چه می‌ترسی عزیز من؟ بیا کمی پیاده راه برویم! بیا کمی پیاده راه برویم!

بی اعتقاد، انسانْ انسان نیست، و اعتقادِ فروخته‌شده اگر رایگان هم به‌سوی ما بازگردد، تَردامن و آلوده بازخواهدگشت

صبوریِ تو... صبوریِ تو... صبوریِ بی‌حساب تو در متنِ یک زندگیِ ناامن و آشفته، که هیچ‌چیز آن را مُفرّح نساخته‌است و نمی‌سازد، به‌راستی که شگفت‌انگیزترین حکایت‌هاست...

ما برای تکمیل هم آمده‌ییم، نه برای تعذیب و تعزیر هم. این، عین حقیقت است       و حقیقتی تردیدناپذیر...             به‌زودی خواهی‌دید که من چگونه از درون این قطعه سنگِ عظیمِ حجیمِ بدهیبت، مجسمه‌ی یک آوازِ مهرمندانه را بیرون می‌کشم... یک آواز، به نرمیِ پرِ کاکایی‌ها، به نرمیِ نگاه یک کودک گیلک، به نرمیِ نگاه یک عاشقِ صادقِ محتاج به معشوقِ مهربانِ دست‌نیافتنی...

ما باید نخستین قدم‌ها را به‌سوی انسان بی‌عیب برداریم و نه قدم‌های بلند به‌سوی برشمردن عیوب همدیگر، به قصد آزردن، افسردن، کوباندن، لِه‌کردن، و به گریه انداختن... و نه به‌سوی قطع امید از خویش، از انسان... نه... نه... ما انسانیم، نه آنکه عقربِ کاشانیم.

باید که یک روز صبح، قطعاً و جداً، جدار سخت و سیمانی روحم را بتراشم، بیرحمانه و با یکدندگی، و بار دیگر __ و شاید برای نخستین‌بار __ روحی بسازم به نرمیِ پَرِ کاکایی‌های دریای شمال، به نرمیِ روحِ یک کودک گیلک، به نرمیِ مهِ ملایمِ جنگل‌های مازندران، به نرمیِ نسیمِ دشتهایِ پهناورِ ترکمن‌صحرا، و به نرمیِ نگاه یک عاشق به معشوق...

تو عیبم را سنگ نمی‌کنی تا به خشونت و بیرحمی آن را به‌سوی این سرِ پُردردْ پرتاب کنی و دردی تازه بر جملگی دردهایم بیفزایی. تو عیبم را یک لقمه‌ی سوزانِ گلوگیر نمی‌کنی که راه نَفَسم را ببندد و اشک به چشمانم بیاورد و خوفِ موت را در من بیدار کند. تو، مهم این است که به قصدِ انداختن و برانداختنْ نمی‌زنی، به قصد ساختن، تجدید خاطره می‌کنی.

در کلام من انگار که زهری هست، و زخمی، و ضربه‌یی، که راه را بر اصلاحْ می‌بندد.

توصبور نبودی بانو، صبوری بودی. تو تحمّل نکردی، بل به ذاتِ تحمّل تبدیل‌شدی...

انقلاب، به‌سردویدن است، اصلاح، متین و آرام‌رفتن؛ و به هر صورت از شتاب که بگذریم، قدمْ پیشِ قدم باید گذاشت. اینک، می‌توانیم، تنها در راهِ ساختنِ کم‌عیب‌ها قدم برداریم نه خوبانِ مطلقِ معصوم.

ما، این زمان، بیهوده است که در راهِ یافتنِ انسانِ بی‌نقصِ مطلق، زمین را جستجو کنیم. زندگیِ زراندیشانه‌ی امروز، مجالِ یکسره خوب‌بودن، کامل‌عیار بودن، حتّی در ذهن هم انحراف و اندیشه‌ی باطلی نداشتن را از انسان گرفته‌است.