بریده‌هایی از کتاب سه سال در دربار ایران

ایران کشوری است که با وجود بروز افکار جدید آداب و عادات مردم آن چنان ثابت و لایتغیر مانده که می‌توان آن‌ها را عین همان عادات و آداب اجداد ایشان دانست بلکه شاید اولاد ایشان نیز از آنها دست برندارند

اما بدبختنه در این مملکت هر وقت که بین حفظ صحت و امری مذهبی معارضه پیش آید همیشه غلبه با دین است.

ایران کشوری است که با وجود بروز افکار جدید آداب و عادات مردم آن چنان ثابت و لایتغیر مانده که می‌توان آن‌ها را عین همان عادات و آداب اجداد ایشان دانست بلکه شاید اولاد ایشان نیز از آنها دست برندارند.

یک نفر اروپایی اگر میوه دوست بدارد در ایران می‌تواند به حد کمال کیف ببرد زیرا که انواع بسیار عالی از آن‌ها را در اینجا می‌یابد. کباب‌های این‌جا به قدری لذیذ و اعلی است که در صورت اسراف انسان را به تدریج از گوسفند و مرغ زده می‌کند به برنج نیز تدریجا عادت پیدا می‌شود لیکن عادت کردن به نان برای اروپایی قدری مشکل است.

در سال ۱۲۷۵ موقتی که اردوی شاه در منزل حوض سلطان بود و یحیی خان در جلوی چادر شاه قراول می‌داد و دستور داشت که احدی نگذارد به چادر داخل شود، حاجی مبارک خواجه سرا خواست به زور داخل چادر سلطنتی قدم گذارد و یحیی خان مانع شد. حاجی مبارک قمه خود را کشید و چنان ضربتی به صورت یحیی خان زد که بینی او را شکافت. شاه از این سرو صدا از چادر بیرون جست بر جریان قضیه اطلاع یافت امر داد تا فی المجلس گردن حاجی مبارک را زدند و تمام دارایی او را به یحیی خان بخشید.

تجارتخانه زیگلر که مرکز آن در منچستر است و شعبه‌ای نیز در تهران دارد بیشتر قالی‌های خود را از سلطان آباد می‌خرد بلکه باید گفت که تجارتخانه مزبور مشتری تمام قالی‌هایی است که در سلطان‌آباد بافته می‌شود و همه کارگران به خرج آن کار می‌کنند. نمایده آن تجارتخانه این ایام مشغول ساختن بنای عظیمی است به این قصد که در آنجا مدرسه‌ای جهت نساجی مطابق اصول جدید درست کند.

می‌گویند که سلسله جنبان این نهضت مخالف، روحانیون‌اند و کسی که به ایشان دستور این کار را داده رییس روحانیون کربلاست. این امر تعجبی ندارد زیرا که کمتر فرصتی بهتر از این برای علمداری از نهضتی عمومی به‌دست روحانیون خواهد افتاد. آیا انگشت دولت روسیه در این کار مداخله ندارد؟

آخوند و سید از هر طرف می‌رسند و جا می‌گیرند. محال است که این جماعت چنین فرصت پر غنیمتی را از دست بدهند، این است که بی باروبنه و زاد و راحله فقط با یک اسب وارد می‌شوند. این جماعت پیش خود چنین تصور می‌کنند که حمل این همه بار سنگین چه لازم مگر نه این است که هر کس از تهیه بساط زندگی این طایفه سر بپیچد مسلمان نیست؟