بریده‌هایی از کتاب تشابه ها و تناقض ها

برای اجرای خوب موسیقی، باید به تعادلی بین مغز، قلب و بدنت برسی. و اگر یکی از این‌ها حاضر نباشد، یا باشد، اما کمی بیش‌تر از آن‌چه باید، نمی‌توانی از آن استفاده کنی. چه راهی بهتر از موسیقی وجود دارد که به یک کودک نشان دهی چه‌طور یک انسان باشد؟

ادوارد سعید: یکی از حوزه‌هایی که من و دنیل اختلاف‌نظر داریم، نگاه متفاوت ما به تاریخ آن بخشی از دنیاست که هر دو از آن آمده‌ایم. دنیل تاریخ را از منظرگاهی می‌بیند که آشکارا با نگاه یک فلسطینی متفاوت است. و در واقع در این حفظ نگاه‌های مختلف به تاریخ، به جای یکی کردن‌شان، ارزشی هست و فکر می‌کنم این تنش بیش از آن‌که مخرب باشد، باعث پویایی است.

دلیل دوم میراث به‌جامانده از امپراتوری‌هاست. در مورد بریتانیا، هربار که آن‌ها مجبور به ترک کردن جایی شدند، در آن‌جا تفرقه انداختند. مثلاً در هند و همین‌طور در فلسطین، در قبرس، در ایرلند. ایدهٔ تجزیه به عنوان راه‌حل سریع مشکل ملیت‌های چندگانه. مثل این‌که یک نفر بگوید: «خب، روش تمرین کردن یک قطعهٔ موسیقی، تقسیم کردن آن به اجزایی کوچک‌تر و کوچک‌تر است، بعد می‌توانی ناگهان همهٔ آن‌ها را دوباره کنار هم بگذاری.» این‌طور نیست. وقتی چیزی را تقسیم کنی، نمی‌توانی به‌سادگی دوباره آن را سرهم کنی. هر دوی این عوامل موجب بیگانه‌هراسی و تضاد هویت شده‌اند که بیماریِ مدرنیته و بسیار خطرناک‌اند.

شانزه‌لیزه یا قاهره بخوری. دنیل بَرِنبُیم: و لازم نیست در ژاپن باشی که بتوانی سوشی بخوری. اما بااین‌حال، درگیری‌های سیاسی و ملی عمیق‌تر و تنگ‌نظرانه‌تر از همیشه هستند. دلیل این چیست؟ ادوارد سعید: خب، دو دلیل وجود دارد. اولی واکنش در برابر یکسان‌سازیِ جهانی است. یکی از راه‌های دفاع از خود در مقابل فضای همه‌گیرِ جهانی، که در نظر بسیاری نمایندهٔ آن امریکاست، بازگشت به نمادهای آرامش‌بخشِ گذشته است. مثلاً در جهان اسلام، مردم بیش‌تری لباس‌های سنتی می‌پوشند، نه لزوماً از سر نوعی ایمان، که به عنوان راهی برای تأکید بر هویت خود در مقابل این موج جهانی.

درعین‌حال سرباز هم بود و نمی‌توانست به‌خوبی انگلیسی صحبت کند. دنیل از او خواست که به عبری حرفش را بگوید. او کم‌وبیش گفت: «من آمده‌ام که موسیقی اجرا کنم. واقعاً به همهٔ چیزهای دیگری که شما در این بحث‌ها دربارهٔ فرهنگ می‌خواهید به ما تحمیل کنید علاقه‌ای ندارم. من آمده‌ام که موسیقی اجرا کنم و به هیچ‌چیزِ دیگر علاقه ندارم و احساسِ بسیار ناخوشایندی دارم، چون کسی چه می‌داند، شاید مرا به لبنان بفرستند و من مجبور خواهم شد با برخی از همین افرادِ این‌جا بجنگم.» دنیل گفت: «اگر این‌قدر معذبی، چرا این‌جا را ترک نمی‌کنی؟ کسی تو را مجبور به ماندن نمی‌کند.» و او در نهایت ماند.

درعین‌حال سرباز هم بود و نمی‌توانست به‌خوبی انگلیسی صحبت کند. دنیل از او خواست که به عبری حرفش را بگوید. او کم‌وبیش گفت: «من آمده‌ام که موسیقی اجرا کنم. واقعاً به همهٔ چیزهای دیگری که شما در این بحث‌ها دربارهٔ فرهنگ می‌خواهید به ما تحمیل کنید علاقه‌ای ندارم. من آمده‌ام که موسیقی اجرا کنم و به هیچ‌چیزِ دیگر علاقه ندارم و احساسِ بسیار ناخوشایندی دارم، چون کسی چه می‌داند، شاید مرا به لبنان بفرستند و من مجبور خواهم شد با برخی از همین افرادِ این‌جا بجنگم.»

هر روز، صبح و عصر، یک جلسهٔ تمرین ارکستر برگزار می‌شد که دنیل آن را هدایت می‌کرد. گروه‌های موسیقی مجلسی و همین‌طور مسترکلاس‌هایی هم بود ــ و همهٔ این‌ها هم‌زمان با هم صورت می‌گرفت. این هنرجوها، که هرگز همدیگر را ندیده بودند، در کنار هم جمع شده بودند و ما چندین شب در هفته مباحثاتی داشتیم که من آن‌ها را اداره می‌کردم و دربارهٔ موسیقی، فرهنگ، سیاست و هر نوع بحثی که پیش می‌آمد صحبت می‌کردیم؛

با همان نگاه گوته، که مجموعهٔ شعرِ فوق‌العاده‌ای به شوق اسلام سرود. گوته اسلام را از طریق منابع عربی و فارسی کشف کرد ــ یک سرباز آلمانی که در یکی از نبردهای اسپانیا در نیمهٔ اول قرن نوزدهم شرکت داشت، برای او صفحه‌ای از قرآن را آورده بود. گوته مبهوت شد. شروع به یادگیری عربی کرد، هر چند زیاد پیش نرفت. بعد شعر فارسی را کشف کرد و این مجموعهٔ خارق‌العاده از اشعاری را سرود که در واقع دربارهٔ «دیگری» اند: دیوان غربی ـ شرقی که فکر می‌کنم در تاریخ فرهنگ اروپا اثری یگانه است.

این پیش‌فرض وجود داشت که این برنامه شاید بتواند راهی جایگزین برای رسیدن به صلح باشد. به نظر نمی‌رسد روند صلح، چنان که در جایی دیگر با تفصیلِ فراوان گفته‌ام، نتیجه‌ای داشته باشد. اما من فکر نمی‌کنم که حفظ روند صلح نیتِ اصلی ما بود. از نظر من، ایده این بود که ببینیم چه خواهد شد اگر این افراد را در کنار هم جمع کنیم تا در یک ارکستر در وایمار بنوازند، با همان نگاه گوته، که مجموعهٔ شعرِ فوق‌العاده‌ای به شوق اسلام سرود. گوته اسلام را از طریق منابع عربی و فارسی کشف کرد ــ