بریده‌هایی از کتاب صدام

مقدر بود این تاکتیکِ سهیم کردن دیگران در تحمل عوارض شکست در تصمیم‌گیری‌های سیاسی، تبدیل به یک رویهٔ تکراری در دوران حکمرانی صدام شود

اغلبِ زمینه‌چینی‌های لازم برای این کار را عمدتاً مرتضی الحدیثی، وزیر نفت، انجام داده بود تا خود صدام حسین. این واقعیت می‌تواند دلیل حذف الحدیثی در جریان پاکسازی‌های بعدی صدام باشد

آن‌ها همچنین پول عظیمی را صرف بزرگ‌تر و قوی‌تر کردن نیروهای نظامی کشور کردند، به طوری که نفرات ارتش عراق در فاصلهٔ ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۵ دو برابر شد.

رژیم بعثی عراق در یکم ژوئن ۱۹۷۲، دو ماه پس از امضای پیمان همکاری دوجانبه با شوروی، «شرکت نفت عراق» (کنسرسیوم نفتی خارجی‌ها) را ملی اعلام کرد. اهمیت این اقدام را نباید دست‌کم گرفت زیرا هم بر حوادث فعلی و آتی عراق تأثیر گذاشت هم موجب تقویتِ مشروعیتِ حزب بعث شد. عراق بدون نفت کشور فقیری می‌شد، اما با نفت این ظرفیت را پیدا می‌کرد که یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان شود. ملی کردن صنعت نفت عراق خواستهٔ پرشور و دیرپای نسل‌های متمادی ملی‌گرایان عراقی بود و اجرای آن مسلماً انقلابی‌ترین اقدام در طول تاریخ عراق از زمان تأسیسش تلقی می‌شد

در پیمان همچنین صحبت از «هماهنگیِ» سیاست خارجی شوروی و سیاست خارجی عراق شده بود. این شیوهٔ مؤدبانه‌ای بود برای گفتن این حرف که بعثی‌ها در خصوص موضوع‌هایی مثل رأی دادن عراق در سازمان ملل متحد باید از مسکو دستور بگیرند. مقامات شوروی متقابلاً موافقت کردند که به حفظ بعثی‌ها در رأس قدرت کمک کنند و به برنامه‌های ملی‌سازی آن‌ها یاری رسانند

مهم‌ترین اقدام صدام و بعثی‌ها برای تأمین مالیِ برنامه‌های عظیمِ مدرنیزه کردن کشور، ملی کردن صنعت نفت عراق بود. عراق پس از عربستان سعودی بزرگ‌ترین ذخایر نفتی جهان را دارد؛ در دههٔ ۱۹۷۰ چنین ارزیابی می‌شد که عراق حدود صدوسی میلیارد بشکه ذخایر نفتی دارد و می‌تواند روزی یازده‌میلیون بشکه نفت استخراج کند. علاوه بر این، هزینهٔ استخراج نفت عراق بسیار ارزان بود (شش سنت برای هر بشکه در قیاس با هشت سنت برای هر بشکه در عربستان سعودی).

اوایل دههٔ ۱۹۷۰ دوره‌ای بود که صدام درصدد برآمد سیمای عمومی خوشایندی از خودش عرضه کند

حداقل دو تا از همراهان شکار صدام از این‌که به دعوت او پاسخ مثبت داده و این تجربه را از سر گذرانده بودند، حسابی پشیمان شده بودند: طاهر احمد امین به اتهام خیانت در ۱۹۶۹ اعدام شد؛ و سعد السامرایی هم در ۱۹۸۲ کشته شد.

مطبوعات دولتی شروع کردند به چاپ عکس‌هایی از صدام و خانواده‌اش. برخی از این عکس‌ها صدام را در روز تعطیل در ساحل دریا نشان می‌داد که مشغول بازی با بچه‌هایش است. ایجاد کیشِ شخصیت‌پرستی در اطراف صدام یک بخش کلیدی از استراتژی صدام برای غصب قدرت بود. کارزار تبلیغاتی صدام، در این مرحلهٔ آغازینِ دوران حرفه‌ای‌اش، عمدتاً روی زندگی خانوادگی شاد و موفق او متمرکز بود. در عکس‌های چاپ‌شده در مطبوعات دولتی، اعضای خانوادهٔ صدام حقیقتاً شاد و راضی به نظر می‌رسند. ارائهٔ تصویری از صدام به عنوان رئیس یک خانوادهٔ عراقیِ بی‌نقص، همسوی هدف بزرگ بعدی او، نشستن بر صندلی رهبری کشور، بود.

دیری نگذشت که او مطابق با جایگاهش به عنوان قدرتمندترین فرد کشور پس از رئیس‌جمهور، علایق و سلایق گرانقیمتی پیدا کرد. مثل غالب مردان ثروتمندی که ریشه و تبار روستایی دارند، نخستین علاقه صدام پوشیدن لباس‌های گرانقیمت و سوار شدن ماشین‌های لوکس بود.

علاوه بر همهٔ این‌ها، رهبران بعث در جلسهٔ اضطراری‌شان تصمیم گرفتند «کاخ پایان» را تخریب کنند زیرا حزب حالا به اندازۀ کافی احساس اعتمادبه‌نفس می‌کرد و دیگر هیچ نیازی به شکنجه‌گاه‌های کزار نداشت. رژیم تصمیم گرفت برنامهٔ جدیدی اجرا کند. هدف از اجرای این برنامه تحکیم موقعیت رژیم از طریق کاستن از محدودیت‌های مربوط به آزادی‌های مدنی بود. بخش دیگری از برنامهٔ مذکور، توسعهٔ اقتصادی و اجتماعی کشور بود تا مردم احساس رفاه بکنند و اعتمادشان به رژیم بیش‌تر شود.

ناظم کزار از بسیاری وجوه شبیه صدام بود. او از خانواده‌ای روستایی و فقیر برخاسته بود و درست مثل همکار بعثی‌اش (صدام) همان عزم و جاه‌طلبی سبعانه را در وجودش داشت.

از نظر آن‌ها اهرم‌های قدرت از دست قشر نخبهٔ سنتی خارج شده و به دست قشری با ریشه‌های دهقانی __ که صدام نمایندۀ آن محسوب می‌شد __ افتاده بود و ازدواج الشیخلی می‌توانست خاندان الشیخلی را به این مرکز قدرت تازه نزدیک‌تر کند

در عمل ثابت شد که دادگاه‌های نمایشی ابزار مفیدی است برای قانع کردن عراقی‌ها به این‌که کشورشان آکنده از توطئه‌ها و نقشه‌های شریرانه است. صدام گرچه از این ابزار نهایت استفاده را کرد، اما برای حذف رقبای مخوف‌ترش نیاز داشت همهٔ زیرکی و زرنگی خود را به کار گیرد. ژنرال حردان التکریتی، یکی از همین رقبای مخوف بود. حردان با آن هیکل نتراشیده و نخراشیده‌اش قبلاً فرماندهی نیروی هوایی ارتش عراق را بر عهده داشت. او طی کودتای بدون خونریزی ژوئیهٔ ۱۹۶۸ رئیس‌جمهور عبدالرحمان عارف را قانع کرده بود که تسلیم شود

صدام و البکر ظاهراً خیلی تلاش کردند نصرت را به اردوی خود بکشند اما او آدم بسیار سرسختی بود که به صراحت اعلام کرده بود حاضر به همکاری با آدم‌هایی از قماش صدام نیست. قتل سرهنگ نصرت در اوایل ۱۹۶۹ غوغایی در بغداد به پا کرد. نیروهای امنیتی صدام برای این‌که اذهان عمومی را منحرف کنند، یک جوان دله‌دزد را جلوی دوربین تلویزیون آوردند و وادارش کردند به قتل سرهنگ نصرت «اعتراف» کند. رژیم شایعه کرد سرهنگ نصرت با این جوانک که نوکرش بوده روابط جنسی داشته و نهایتاً جوانک به طمع تصاحب ماشین سرهنگ، او را با چاقو به قتل رسانده است.

یکی از مخالفان شیعۀ رژیم بعث که موفق شده بود جان سالم از شکنجه‌گاه‌های «کاخ پایان» به در ببرد، بعدها شرح داد که چگونه صدام با دستان خودش زندانی شیعه‌ای به اسم دوخیل را کشته بود. «صدام وارد اتاق شد، دوخیل را از جایش بلند کرد و داخل وان اسید انداخت. بعد بالای وان ایستاد و حل شدن بدن دوخیل را در اسید تماشا کرد.»

شبه‌نظامیان بعثی در خیابان‌ها گشت می‌زدند و نیمه‌های شب به خانه‌های مردم یورش می‌بردند تا مردم کاملاً شیرفهم شوند که هیچ‌کس خارج از دایرهٔ کنترل آن‌ها نیست. عراق در حال تغییر شکل دادن به یک رژیم توتالیتر بود؛ «به جایی که در آن آدم‌ها ناپدید می‌شدند و چنان وحشتی بر دوستان و آشنایانشان مستولی می‌شد که حتی جرئت نداشتند بپرسند چه اتفاقی برای آن‌ها افتاده است. آدم‌هایی که به اتهامات جزئی دستگیر شده بودند از شدت ترس در زندان خودکشی می‌کردند؛ افسران سابق ارتش به طرز مرموزی کشته و سیاستمداران سابق ناپدید می‌شدند.»(۱۳)

روس‌ها برخورد خوبی داشتند اما تأکید کردند به این شرط از کردها حمایت نخواهند کرد که رژیم عراق قول دهد از کشتار دسته‌جمعیِ کردهای عراق خودداری کند. صدام با کراهت شرایط شوروی را قبول کرد و در بازگشت به بغداد، فاتحانه اعلام کرد که «برنامهٔ جدیدی برای خودمختاری کردستان» تهیه کرده است. این برنامه که به «مانیفست مارس» مشهور شد، به کردها قول داد آن‌ها را صاحب بسیاری از حقوق سیاسی و فرهنگی‌ای کند که سالیان متمادی برای به دست آوردنش تلاش کرده بودند. گره کار برای کردها فقط در این بود که صدام توانسته بود با اصرار زیاد مصطفی بارزانی را قانع کند که توافقنامهٔ خودمختاری پس از چهار سال وارد مرحلهٔ اجرایی شود. صدام قصد نداشت کنترل سه استان نفت‌خیز کردی را به کردها بدهد، اما توافقنامهٔ خودمختاری (مانیفست مارس) به صدام یک فضای تنفسی چهار ساله می‌داد تا بتواند از پس بقیهٔ خطراتی که تهدیدش می‌کرد برآید؛ خطراتی مثل کمونیست‌ها، ارتشی‌های ناراضی، شیعیان، اسرائیلی‌ها و ایرانی‌ها.

کردها به ویژه وقتی پی بردند مناطق اطراف موصل و کرکوک در شمال عراق دارای ذخایر بسیار ارزشمند نفتی است باشدت و حدت بیش‌تری برای کسب خودمختاری و تصاحب این مناطقِ کردنشین مبارزه کردند. اما کشف ثروت نفتی در منطقه فقط باعث محکم‌تر شدن عزم بغداد برای حفظ کنترلش بر منطقه شد. به این ترتیب «مسئلهٔ کردها» تبدیل به موضوعی دایمی شد که نحوهٔ برخورد ماهرانه و معقولانهٔ زمامداران بغداد را می‌طلبید. بعثی‌ها که همواره به پایگاه قدرت محدودشان (در مناطق کردنشین) واقف بودند، تصمیم گرفتند فعلاً دلِ کردها را به دست آورند زیرا در آنِ واحد نمی‌توانستند از عهدهٔ چندین گروه رقیب برآیند.

دیگر گروهِ جمعیتی قدرتمندی که باید حکومت جدید بعثی خنثا می‌کرد کُردها بودند. تقریباً همه بر سر این موضوع اتفاق‌نظر داشتند که کردها پرمسئله‌ترین گروه قومی در عراق هستند. این اقلیت قومی از اعراب متمایز است. آن‌ها به زبان متفاوتی حرف می‌زنند و آداب‌ورسوم دیگری دارند. اقلیت پرشمار کُرد در سال‌های پایانی امپراتوری عثمانی در منطقه‌ای زندگی می‌کردند که امروز به ترکیه تعلق دارد. کشورهای پیروزمند جنگ جهانی اول حاضر نشدند کشوری را به کردها اختصاص دهند. این در حالی بود که کردها اعتقاد داشتند «متفقین» (کشورهای فاتح در جنگ جهانی اول) قبل از جنگ وعدهٔ تشکیل کشور مستقل کُردها را به آن‌ها داده بودند. سرزمین‌هایی که برای نسل‌های متمادی در اختیار کردها بود بین سوریه، عراق، ترکیه و ایران تقسیم شد. رهبران کرد از زمان تشکیل کشور عراق برای کسب خودمختاری از بغداد مبارزه کرده بودند.