بریده‌هایی از کتاب فیلسوف دل

او مجذوب حقیقتی است که همزمان در دو قطب متضاد هست و حقیقتِ تجربهٔ انسانی اغلب این‌گونه است. در روزی واحد، حتی در ساعتی واحد، انسان می‌تواند رنج و شادی، ایمان و ناامیدی، اضطراب شدید و آرامش عمیق را احساس کند.

نومید بودن یعنی خودِ راستینِ خود را از دست دادن و آن‌هایی که می‌فهمند از این بیماری رنج می‌برند، مشتاق به درمان می‌شوند. اما او می‌دید که اکثر انسان‌ها خود را در این جهان گم می‌کنند، بی‌آنکه حتی از آن باخبر باشند. «بزرگ‌ترین خطر، گم کردن خود، ممکن است بی‌هیچ سروصدایی در این جهان رخ دهد، گویی اصلاً اتفاقی نیفتاده است.»

همهٔ ما با تکلیف «خود شدن» مواجه‌ایم. این یعنی زیستن هر لحظه از زندگی در ارتباط با خداوند، بازگشت مداوم به سرچشمهٔ سرمدی هستی خود ما. دربارهٔ اتلاف زندگی سخن بسیار است، اما تنها کسی زندگی‌اش تلف شده است که غم‌ها و شادی‌های دنیا چونان او را فریفته‌اند که هرگز در مقام «خود» یا «روح»، یا آنچه که هم‌شأن آن است، به آگاهی قاطع و ابدی دست نیافته است، هرگز در عمیق‌ترین معنا به این آگاهی نرسیده است که خدایی هست و خود او در پیشگاه این خدا حضور دارد، خیر بی‌منتهایی که هرگز، جز از طریق نومیدی به دست نمی‌آید.»

روابط اجتماعی او به زندگی‌اش شکل می‌دهند و خودآگاهی‌اش را می‌سازند، اما حضورش در برابر دیگران همیشه با حقیقت درونی‌اش کاملاً همخوان نیست. او در صحنه است، او را می‌بینند، قضاوتش می‌کنند، اما به علت ناتوانی در بیان خویش احساس تنهایی می‌کند. هستی انسان، عمیقاً خصوصی است و درعین‌حال یارای گریز از زندگی عمومی را هم ندارد؛ و هرچه زندگی درونی‌اش عمیق‌تر باشد این تناقض هم عمیق‌تر می‌شود.

عاجل‌ترین پرسش وجودی ما این نیست که چرا رنج می‌کشیم؟ این است که چگونه رنج بکشیم؟

برای کیرکگور ابراهیم نمونهٔ شیوهٔ در جهان بودنی بود که نه مانند راهبان گوشه‌نشین می‌شود و نه ارزش‌های بورژوازی متعارف را تأیید می‌کند. «ستارهٔ راهنما» ی ابراهیم به صورت فلکی متناقضی تعلق دارد؛ ایمانی که در دنیا تجربه می‌شود، اما تن به انتظارات دنیوی نمی‌دهد.

او ابراهیم را «ستارهٔ راهنمایی می‌بیند که مضطربان را نجات می‌دهد» چون نشان می‌دهد که امکان ایمان هست، حتی اگر چگونگی رسیدن او به آن همچنان یک راز باشد.

او فهمیده که ایمان حقیقی صرفاً خود را وقف خداکردن نیست، بلکه ایمان به جهان همچون موهبتی الهی است. این اندیشه در جریان این سفر کوتاه دوم به برلین ذهن او را به خود مشغول کرده است. اگر این ایمان را می‌داشت با رگینه ازدواج کرده بود

به زیبایی به دل دختری راه یافتن هنر است، به زیبایی خود را از دل او بیرون کشیدنْ شاهکار!...

بدان! هربار که با اُبهت و وقار اطمینان می‌دهی که همیشه، همین‌گونه خوب، در شادی و ناشادی‌ام، دوستم می‌داری روحی را از برزخ رهایی می‌بخشی. آن‌گاه که اندوهگینم بیشتر دوستم داری چون می‌دانی که اندوه، دلتنگیِ خدایی است و هر نیکی در نهاد آدمی، فرزند اندوه.

کیرکگور در نامه‌ای برای رگینه نوشت، عشق او، او را رهایی بخشیده و نجات داده است: بدان هربار که تکرار می‌کنی مرا از سویدای جانت دوست می‌داری، گویی آن را برای اولین‌بار می‌شنوم، و درست مانند مردی که مالک جهان است و به یک عمر زمان نیاز دارد تا عظمت دارایی‌اش را بازبیند، انگار من هم به عمری زمان نیاز دارم تا گنج‌های نهانِ عشق تو را دریابم.

کیرکگور در نامه‌ای برای رگینه نوشت، عشق او، او را رهایی بخشیده و نجات داده است: بدان هربار که تکرار می‌کنی مرا از سویدای جانت دوست می‌داری، گویی آن را برای اولین‌بار می‌شنوم، و درست مانند مردی که مالک جهان است و به یک عمر زمان نیاز دارد تا عظمت دارایی‌اش را بازبیند، انگار من هم به عمری زمان نیاز دارم تا گنج‌های نهانِ عشق تو را دریابم.

به باور آگوستین، انسان‌ها در زمانه‌ای تاریک و آشفته بین شکوه آغازین آفرینش و انوار درخشان نجات نهایی گرفتار شده‌اند. ما در این سایه‌ها به خود می‌پیچیم، حتی هنگامی که به شکلی مبهم، مشتاق والاترین خیر هستیم، مایل به شر هم هستیم.

او از افلاطون آموخته بود که انسان‌ها طالب حقیقت‌اند چون هنوز از آن بی‌بهره‌اند، اما اگر بی‌دانش‌اند از کجا می‌دانند که چگونه باید آن را بیابند؟

تنهایی، اضطراب دربارهٔ آنچه دیگران دربارهٔ او فکر می‌کنند، و ناامیدی از خویش را روی کاغذ ریخت. «خدای من! چرا باید این احساسات درست همین حالا بیدار شوند، چقدر احساس تنهایی می‌کنم

درست همان روز به هشدار مسیح در انجیل مرقس اندیشید که انسان چه سودی می‌برد اگر کل جهان را به دست آورد اما روح خویش را ببازد. همان شب این آیه را در دفتر یادداشت‌اش نوشت.

آیرونیِ مدرن از بی‌ثبات کردن همهٔ معناها بهره می‌برد، اما سقراط ایده‌ها و ارزش‌ها را متزلزل می‌کند تا دوباره به درکی استوارتر از آن‌ها دست یابد. او نه از سر پوچ‌باوری یا بدبینی یا هوشمندیِ صرف بلکه به‌خاطر دلبستگی عمیق و جدی‌اش به «چیزی والاتر» فرهنگ عصر خویش را به پرسش گرفت. او نمی‌توانست بگوید این چیز والا چیست، چون هنوز در جهان وجود نداشت. اما او مشتاق آن بود و پیوسته در پی‌اش

با اینکه فلسفهٔ هگل ـ که در آلمان و دانمارک هم مد روز بود ـ هم به دنبال کشف و بیان حقیقتی نهفته بود، کیرکگور روش آن را بسیار نظری و هدفش را نیز خیلی دنیوی می‌پنداشت. هگلیان مشتاق دانشی جامع دربارهٔ تاریخ جهان، علوم طبیعی و فرهنگ‌های متفاوت بشری بودند. فلسفهٔ افلاطون «خیلی معنوی» تر بود، حتی «کمی عرفانی» بود و «جدلی در برابر جهان» برمی‌انگیخت. این فلسفه در پی «خاموشی دانشِ بیرونی برای رسیدن به سکوتی بود که در آن یادآورده‌ها شنیده می‌شوند.»