بریده‌هایی از کتاب هنر رنجاندن

لازم است داستان‌های جنایی و توصیفات وضعیت‌های آنارشی را بخوانیم، تا دریابیم که اساساً انسان از منظر اخلاقی چه جور موجودی است. همواره می‌توان هزاران آدمی را که جلوی چشم ما، در آرامش کامل در هم می‌لولند و با هم مراوده دارند، مثل انبوهی ببر و گرگ دید که پوزه‌بندی قوی، دندان‌های تیزشان را مهار کرده است.

انسان؛ یک عروسک من گاهی اوقات با آدم‌ها طوری حرف می‌زنم که کودکی با عروسکش حرف می‌زند: کودک می‌داند که عروسک حرفش را نمی‌فهمد؛ ولی باز هم، با نوعی خودفریبی دلپذیر و دانسته، از گفتن چیزی به کسی موجبات خوشحالی خود را فراهم می‌کند.

جماعتی از خارپشتان در یک روز سرد زمستانی دور هم جمع شدند، سرهای خود را نزدیک هم آوردند تا بلکه از گرمای تن همدیگر بهرمند شوند و از شرِّ سرمای زمستانی در امان بمانند. ولی خیلی زود دریافتند که از خارهای طرف مقابل زخم می‌ببینند. این بود که دوباره از هم دور شدند. ولی هر گاه نیاز مبرم به گرما دوباره آنها را به هم نزدیکتر می‌کرد، بدبختی دوم دوباره تکرار می‌شد؛ چنان که میان دو درد (درد سرما و درد خارهای همدیگر) به این سو و آن سو در نوسان بودند، تا اینکه فاصلهٔ مشخصی از همدیگر یافتند که در آن به بهترین وجه می‌توانستند وضعیت خود را تحمل کنند. بر همین منوال، نیازمندی جامعه، آدم‌ها را از خلأ و کسالت درون‌شان به سوی همدیگر می‌راند؛ اما بسیاری از خصلت‌های متضاد و کاستی‌های غیرقابل‌تحمل‌شان دوباره آنها را از همدیگر دور می‌کند.

انسان باید حتی‌الامکان از ورود به گفت‌وگوهای جدال‌انگیز چه با بهترین فرد چه با کسی که مانند سوفسطائیان مهمل می‌بافد، خودداری کند. مختصر و مفید این که: انسان باید طرف گفت‌وگویی را که خیال دارد با وی به‌طور جدی بحث کند، با دقت و احتیاط کامل برگزیند.

وقتی آدم این‌همه بنیادهای جوراجور برای آموختن و آموزاندن و فوج عظیم دانش‌آموزان و استادان را می‌بیند، چیزی نمانده گمان کند که نوع بشر چه کارها که برای کسب بصیرت، تیزنگری و حقیقت نمی‌کند. ولی حتی درست همین‌جا هم نمود و ظاهر امر، ما را می‌فریبد: استادانی که می‌آموزانند تا پول به جیب بزنند، و نه فقط در پی فرزانگی نمی‌کوشند، بلکه به دنبال نمود و اعتبار آن هستند؛ و دانش‌آموزانی که چیزی فرانمی‌گیرند که به معرفت و روشن‌نگری برسند، بلکه برای آن است که وراجی یاد بگیرند و برای خود در این بین وجهه‌ای کسب کنند.