بریده‌هایی از کتاب ژن خودخواه

در حدود یک هزار میلیون میلیون سلول، بدن یک انسان متوسط الجثه را می‌سازند و با برخی استثنائاتِ قابل چشم‌پوشی، هر کدام از آن سلول‌ها یک نسخهٔ کامل از DNA آن بدن را داراست. این DNA را می‌توان مانند مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها برای ساخت یک بدن دانست، که با الفبای نوکلئوتیدی A،T،C،G نگاشته شده‌اند.

این چهار واحد در تمام جانوران و گیاهان یکسان‌اند. آنچه متفاوت است نحوهٔ چینش آن‌ها به دنبال هم در داخل زنجیره است. واحد سازندهٔ G هر انسانی، شبیه به واحد سازندهٔ G هر حلزونی است. اما توالی (چینش) واحدهای سازنده یک انسان نه تنها از حلزون متفاوت است، بلکه از توالی واحدهای سازنده هر انسان دیگر هم - هرچند به میزانی بسیار کمتر - متفاوت است (البته به جز در یک مورد خاص که همان دو قلوهای یکسان می‌باشد).

یک ملکول DNA کوچک‌تر از آن است که دیده شود، اما شکل دقیق‌اش به طور خلاقانه‌ای به صورت غیرمستقیم به دست آمده است. این ملکول مشتمل بر یک جفت زنجیرهٔ نوکلئوتیدی است که به صورت یک مارپیچ زیبا به دور هم پیچیده‌اند، که همان «مارپیچ دوتایی» یا «مارپیچ نامیرا» است. واحدهای سازنده نوکلئوتیدی تنها چهار نوع مختلف دارند که می‌توان آن‌ها را به اختصار A،T،C،G نامید

ملکول DNA زنجیرهٔ بلندی از واحدهای سازنده است که خود این واحدها ملکول‌های کوچکی به نام نوکلئوتید هستند.

نیاکان ما، یعنی نخستین همانندسازها، ممکن است که اصلاً ملکول‌های آلی نبوده باشند بلکه بلورهای معدنی غیرآلی، ذرات خرد خاک‌رس، بوده باشند. با این‌حال، DNA غاصب بوده یا نه، امروزه بی‌شک در سریر قدرت است،

برای ساده شدن مطلب، من چنین گمانه‌زنی کرده‌ام که ژن‌های کنونی، که از DNA ساخته شده‌اند، بسیار شبیه به همانندسازهای اولیهٔ درون سوپ آغازین هستند

میمون ماشینی است که ژن‌ها را در بالای درختان حفظ می‌کند، ماهی ماشینی است که ژن‌ها را درون آب حفاظت می‌کند، و حتی کرم کوچکی وجود دارد که ژن‌ها را درون دُرد آبجوهای آلمانی حفاظت می‌کند.

ما ماشین‌های بقاء هستیم، منظور از «ما» تنها انسان نیست بلکه تمام جانوران، گیاهان، باکتری‌ها، و ویروس‌ها را دربر می‌گیرد. محاسبهٔ تعداد کل ماشین‌های بقاء در روی زمین بسیار دشوار است و حتی تعداد کل گونه‌های زیستی هم ناشناخته است. اگر تنها حشرات را در نظر بگیریم، شمار گونه‌های کنونی آن‌ها در حدود سه میلیون برآورد می‌شود، و تعداد کل حشرات زنده ممکن است در حدود یک میلیون میلیون میلیون عدد باشد.

ما نمی‌دانیم قبل از پیدایش حیات کدام مواد خام شیمیایی در روی زمین فراوان بوده‌اند، اما در بین احتمالات پذیرفتنی می‌توان آب، دی اکسیدکربن، متان، و آمونیاک را نام برد که همگی ترکیبات ساده‌ای هستند که دست کم در برخی از دیگر سیارات منظومهٔ شمسی هم وجود دارند.

پیش از پیدایش حیات (زندگی) بر روی کرهٔ زمین، برخی تکامل‌های (فرگشتهای) ابتدایی ملکول‌ها می‌توانسته با فرآیندهای معمولی فیزیکی و شیمیایی رخ داده باشد. نیازی نیست که فکر کنیم طرح، قصد یا هدفی در کار بوده است. اگر گروهی از اتم‌ها در حضور انرژی در یک حالت پایا قرار گیرند تمایل دارند در همان حالت بمانند. اولین شکل از انتخاب طبیعی، صرفاً همان انتخاب حالت‌های پایا و پس زدن شکل‌های ناپایا بوده است. هیچ رازی در میان نیست.

این احساس که اعضای گونهٔ خودِ کسی در مقایسه با اعضای گونه‌های دیگر، سزاوار ملاحظات اخلاقی خاصی هستند احساسی کهن و ریشه‌دار است.

مثال از رفتارهای به ظاهر فداکارانه می‌پردازم. رفتار نیش زنندگی زنبورهای عسل کارگر دفاع بسیار مؤثری در برابر عسل دزدان است. اما زنبورهایی که نیش می‌زنند رزمندگان از جان گذشته‌ای هستند، چرا که در اثر نیش زدن معمولاً اعضا و جوارح حیاتی داخلی بدن حشره پاره شده و زنبور پس از آن سریعاً می‌میرد. ماموریت خودکشی او اگرچه ممکن است منابع غذایی حیاتی بقیهٔ زنبورها را حفظ کند ولی دیگر خودش وجود نخواهد داشت تا سهمی از این سود ببرد.

همنوع‌خواری حشرهٔ مادهٔ آخوندک نمازگزار (مانتیس) است. آخوندک‌ها حشرات گوشتخوار درشتی هستند. آن‌ها معمولاً حشرات کوچک‌تری از قبیل مگس‌ها را می‌خورند، ولی تقریباً به هر چیز جنبنده‌ای حمله می‌کنند. در هنگام جفت‌گیری، حشرهٔ نر محتاطانه بر روی ماده می‌خزد، سوارش می‌شود و شروع به آمیزش می‌کند. اگر حشرهٔ ماده فرصت بیابد حشرهٔ نر را می‌خورد که این کار را یا در زمان نزدیک شدن حشرهٔ نر، یا سریعاً بعد از سوار شدن او، و یا بعد از جداشدنش، با گرفتن و کندن سر او شروع می‌کند. برای او معقول‌تر آن است که صبر کند آمیزش تمام شود تا نر را بخورد. اما به نظر نمی‌رسد جداشدن سر حشرهٔ نر خللی در روند جفت‌گیری بدنش ایجاد کند.

هر چقدر هم دوست داشته باشیم طور دیگری فکر کنیم، عشق همگانی و رفاه اجتماعی گونه، به مثابه یک کل، مفاهیمی هستند که از نظر تکامل طبیعی معنایی ندارند.

یکی از کیفیات بارز یک ژن موفق خودخواهی بی‌رحمانه است. این خودخواهی ژنی معمولاً به خودخواهی در رفتار فرد می‌انجامد. اما، همان‌طور که خواهیم دید، بعضی شرایط هست که در آن یک ژن می‌تواند با انجام نوعی فداکاری کوچک در سطح فرد جاندار، بهتر به هدف‌های خودخواهانه‌اش برسد.

این کتاب در مقام دفاع از داروینیسم نیست، اما نتایج و اثرات نظریه تکامل طبیعی را در موردی ویژه کاوش خواهد کرد. هدف من بررسی زیست‌شناسی خودخواهی و از خودگذشتگی (فداکاری؛ دگرخواهی؛ نوع‌دوستی) است.

فلسفه و موضوعاتی تحت عنوان «انسان‌شناسی (اومانیته)» هنوز به نحوی تدریس می‌شوند که گویی داروین هرگز به این دنیا نیامده است. بی‌شک به مرور زمان این مهم تغییر خواهد کرد.

امروزه نظریه تکامل طبیعی به همان اندازه مورد شک و تردید است که نظریه گردش زمین بدور خورشید؛ اما هنوز دلایل و معانی انقلاب داروین به طور کامل و وسیع درک نشده‌اند.

سوآلاتی از این قبیل که آیا حیات معنا و مفهومی دارد؟ ما برای چه زنده‌ایم؟ انسان چیست؟ پس از طرح این آخرین پرسش، جانورشناس مشهور جی. جی. سیمپسون، چنین نوشت: «نکته‌ای که اکنون می‌خواهم بگویم این است که هیچ‌کدام از تلاش‌های صورت گرفته تا پیش از سال ۱۸۵۹ برای پاسخ به این پرسش ارزشی ندارند و بهتر است که کلاً همهٔ آن‌ها را کنار بگذاریم.»

ما ماشین‌های بقاء هستیم؛ روبات‌های نقلیه‌ای که به طور کورکورانه‌ای برنامه‌ریزی شده‌اند تا از ملکول‌های خودخواهی به نام ژن‌ها محافظت کنند.