بریده‌هایی از کتاب ژن خودخواه

ایشان با نگاهی نو، ژن را هستی خودمحور و مستقلی می‌بیند که به صورت کلونی‌وار در درون موجودات زنده، به مثابه ماشین‌های حامل این ژن‌ها، جا خوش کرده و از نسلی به نسلی دیگر جز سعادت و رفاه خویش (و بالطبع ماشین بقاءاش یا همان بدنی که در آن می‌زید) هدفی ندارد. با این‌حال، جالب است که چنین رفتاری از ژن‌هایی این چنین خودخواه، بنا بر نظریات این کتاب، می‌تواند عامل اساسی تکامل فداکاری، ایثار و از خودگذشتگی‌ها و بسیاری از دیگر رفتارهای ماشین‌های بقاء - همچون راستی و درستی - باشد.

«قصد» اصلی DNA ادامهٔ حیات (بقاء) است، نه بیش‌تر و نه کمتر. ساده‌ترین راه برای توضیح وجود DNA اضافی آن است که فرض کنیم که انگل است، یا در بهترین حالت یک مسافر بی‌ضرر اما بی‌مصرف است که سوار ماشین‌های بقاء ساخته شده توسط DNA های دیگر شده است

شته‌های ماده می‌توانند فرزندان مادهٔ زندهٔ بدون پدری به دنیا آورند که هرکدام تمام ژن‌های مادر خود را دارند (اتفاقاً ممکن است که یک جنین درون بطن مادرش خود جنین کوچک‌تری در بطن خود داشته باشد. از این‌رو ممکن است که یک شتهٔ ماده به طور همزمان یک فرزند دختر و یک نوهٔ دختری به دنیا آورد که هر دوی آن‌ها معادل دوقلوهای همسان خودش باشند).

ژنی که در بدن‌های پیر باعث ایجاد سرطان می‌شود می‌تواند به فرزندان متعددی منتقل شود چرا که افراد، پیش از دچار شدن به سرطان، تولیدمثل خود را کرده‌اند. از سوی دیگر، ژنی که باعث ایجاد سرطان در بدن‌های جوان می‌شود نمی‌تواند به فرزندان زیادی منتقل شود، و ژنی که باعث ایجاد سرطان در کودکان خردسال می‌شود به هیچ‌وجه نمی‌تواند به هیچ فرزندی منتقل شود. از این‌رو، براساس این نظریه، از بین رفتن پیرها صرفاً محصول جانبی انباشته شدن ژن‌های کشنده و نیمه کشندهٔ دیر فعال در حوضچهٔ ژنی است که تنها به خاطر آنکه دیر عمل می‌کنند اجازهٔ گذشتن از تور انتخاب طبیعی به آن‌ها داده شده است.

انتخاب طبیعی ممکن است ناخودآگاهانه یک مجموعهٔ ژنی را با وارونگی‌های کروموزومی یا دیگر جابجایی‌های بزرگِ بخش‌هایی از کروموزوم «ویرایش» کند و بدین طریق ژن‌هایی را که همکاری خوبی با هم دارند در مجاورت هم قرار دهد.

ژن‌ها همیشگی‌اند. ژن‌ها، مثل الماس، جاودانه‌اند، اما نه درست به همان شیوه‌ای که الماس دوام می‌آورد. در الماس این یک بلور منفرد است که به عنوان الگویی تغییرناپذیر از اتم‌ها دوام همیشگی دارد. ملکول‌های DNA این‌چنین دوامی ندارند. عمر هر یکدانه ملکول DNA خیلی کوتاه، شاید در حد چندماه است، اما مطمئناً بیش از یک دورهٔ عمر (در درون هر موجودی که می‌زید) نیست. اما از بعد نظری، یک ملکول DNA می‌تواند در قالب نسخه‌هایش برای یکصد میلیون سال زندگی کند.

فرزندان شما تنها نیمی از شما هستند و نوه‌های‌تان تنها یک چهارم شما.

یک ژن مستقیماً از طریق نسل واسط، بدون آمیختن با دیگر ژن‌ها، به طور درسته از پدر بزرگ به نوه سفر می‌کند.

انتخاب طبیعی در معمول‌ترین شکل‌اش به مفهوم بقاء افتراقی هستندگان (موجودات) است

بعضی از پروانه‌ها – برای پرندگان – بد مزه‌اند. این پروانه‌ها معمولاً رنگ‌های روشن و مشخصی دارند و پرندگان یاد می‌گیرند که با توجه به این علائمِ «هشدار دهنده» از آن‌ها بپرهیزند. در این شرایط، گونه‌های دیگری از پروانه‌ها که بَدمزه نیستند از فرصت استفاده می‌کنند. به این معنی که از پروانه‌های بَدمزه تقلید می‌کنند. آن‌ها رنگ و شکل و شمایل‌شان شبیه به پروانه‌های بَدمزه است، اما بَدمزه نیستند. آنان اغلب باعث فریب طبیعیدانان و نیز پرندگان می‌شوند. پرنده‌ای که تنها یکبار یک پروانهٔ واقعاً بَدمزه را خورده باشد دیگر از تمام پروانه‌های این شکلی پرهیز می‌کند. این پرهیز، شامل پروانه‌های تقلیدکننده هم می‌شود و از این‌رو ژن‌های عامل تقلید توسط انتخاب طبیعی برگزیده می‌شوند.

«ژن هر بخشی از یک کروموزوم است که به طور بالقوه آن‌قدر در نسل‌های متمادی دوام می‌آورد که به عنوان یک واحد انتخاب طبیعی عمل کند». به زبان فصل پیشین، ژن، یک همانندساز با دقت بالای نسخه‌برداری است. نسخه‌برداری دقیق، راه دیگری برای بیان تداوم در ساختار نسخه‌هاست و من این را به «دوام» خلاصه می‌کنم. البته این تعریف، نیاز به توضیحاتی چند دارد.

اگر بخواهیم می‌توانیم یک ژن را به عنوان توالی‌ای از حروف نوکلئوتیدی تعریف کنیم که بین دو نماد شروع و پایان قرار دارد و برای یک زنجیره پروتئینی رمزدهی می‌کند. واژهٔ سیسترون برای یک چنین واحدی ابداع شده است و بعضی‌ها واژهٔ «ژن» و «سیسترون» را به جای هم به کار می‌برند.

میوز نوع خاصی از تقسیم سلولی است که فقط در بیضه‌ها و تخمدان‌ها رخ می‌دهد، که در آن یک سلول با مجموعهٔ دوتایی کاملی از ۴۶ کروموزوم تقسیم می‌شود تا سلول‌های جنسی با مجموعهٔ منفردی از ۲۳ کروموزوم را پدید آورد

تقسیم عادی یک سلول به دو سلول جدید را که هرکدام یک نسخهٔ کامل از تمام ۴۶ کروموزوم را دریافت می‌کند توضیح دادم. این تقسیم سلولی عادی میتوز خوانده می‌شود. اما نوع دیگری از تقسیم سلولی هم وجود دارد که میوز خوانده می‌شود. این نوع تقسیم سلولی تنها در زمان تولید سلول‌های جنسی - اسپرم و تخمک - رخ می‌دهد.

هرچند در عمل مشکل است، اما به لحاظ نظری می‌توان با یک میکروسکوپ به ۴۶ کروموزوم هر سلول نگریست و ۲۳ کروموزومی را که از طرف پدر و ۲۳ کروموزومی را که از طرف مادر آمده‌اند از هم جداکرد.

پروتئین‌ها نه تنها بخش اعظم بافت‌های فیزیکی بدن را می‌سازند، که کنترل بسیار حساسی بر تمام فرآیندهای شیمیایی درون سلول اعمال می‌کنند و به طور انتخابی این واکنش‌ها را در زمان‌های معین و مکان‌های معین روشن و خاموش می‌کنند. اینکه این کنترل‌ها دقیقاً چگونه در نهایت منجر به شکل‌گیری یک نوزاد می‌شوند داستانی است که دهه‌ها یا شاید قرن‌ها طول بکشد تا جنین‌شناسان آن را دریابند.

پیام رمزی DNA، که با الفبای چهار حرفی نوکلئوتیدها نوشته شده، با شیوهٔ سادهٔ ماشینی به الفبای دیگری ترجمه می‌شود. این الفبا، الفبای اسیدهای آمینه است که ملکول‌های پروتئینی را پدید می‌آورد.

اما اگر DNA واقعاً مجموعه‌ای از نقشه‌ها برای ساخت یک بدن باشد، این نقشه‌ها چگونه به مرحلهٔ عمل در می‌آیند؟ چگونه به محصول نهایی بدن ترجمه می‌شوند؟ این پرسش، ما را به کار مهم دوم DNA رهنمون می‌شود و آن اینکه این ملکول به طور غیرمستقیم ساخت ملکول دیگری، به نام پروتئین، را هدایت می‌کند.

هر فرد بالغ، از هزار میلیون میلیون سلول تشکیل شده است، اما در زمان بسته شدن نطفه‌اش تنها یک سلول بوده که دارای موهبت وجود یک نسخهٔ کامل از نقشهٔ معماری (یعنی DNA) بوده است. این سلول به دو سلول تقسیم شد که هرکدام یک نسخه از نقشهٔ معماری را گرفته بود. تقسیمات پی‌درپی بعدی تعداد سلول‌ها را به ۴، ۸، ۱۶، ۳۲، و همین طور به میلیاردها عدد رساند. در هر تقسیمی DNA به طور دقیق، ندرتاً با اندک اشتباهاتی در حد هیچ، نسخه‌برداری شد.

ملکول‌های DNA دو کار مهم انجام می‌دهند. نخست، اینکه همانندسازی می‌کنند، به این معنی که نسخه‌هایی از خودشان می‌سازند. این همانندسازی از شروع حیات تاکنون بدون وقفه ادامه داشته است