بریده‌هایی از کتاب ترجمه الغارات

بعضی از اصحاب به امیرالمؤمنین (ع) گفتند: «چقدر صدقه می‌دهی! بس نیست؟» حضرت فرمود: «به خدا قسم اگر می‌دانستم که خدا تنها یکی از اعمالم را پذیرفته است، بس می‌کردم. ولی نمی‌دانم چیزی از من پذیرفته شده است یا نه.»

«محبوب من رسول خدا (ص) چیزی برای فردا ذخیره نمی‌کرد. ابوبکر نیز چنین می‌کرد، اما عمر دیوان‌هایی ترتیب داد و اموال را برای سال بعد ذخیره کرد. اما من به همان صورت عمل می‌کنم که محبوبم رسول الله (ص) عمل می‌کرد.»

تعداد کسانی که بسر در رفت و برگشت کشت سی‌هزار نفر بود. علاوه بر این، عده‌ای را هم با آتش سوزاند.‌

به طور کلی، برای ایجاد بازدارندگی و حفظ امنیت جامعه و جلوگیری از حملهٔ دوبارهٔ دشمن، باید این احساس را در دشمن به وجود آورد که دشمنی‌های او و خساراتی که می‌زند، با واکنش درخور مواجه شده و هزینه‌ای که در این مسیر می‌پردازد، بیش از فایده‌ای است که به دست می‌آورد. به همین دلیل، هرچند با توجه به تأخیر به وجود آمده در جمع شدن سپاه، عَدی بن حاتم به کمک مالک بن کعب نمی‌رسید، اما امام (ع) اصرار داشت گروهی حرکت کنند و پاسخ غارت نعمان بن بشیر را با حمله به مناطق تحت قلمرو حکومت معاویه بدهند.

«من کسی را به صرف اتهام مورد مؤاخذه قرار نمی‌دهم و به صرف گمان مجازات نمی‌کنم، و فقط با کسی می‌جنگم که به مخالفت من برخیزد و در برابر من بایستد و آشکارا دشمنی کند. البته بازهم با او نمی‌جنگم تا وقتی که او را دعوت کنم و عذر او بشنوم، اگر توبه کرد و برگشت از او می‌پذیریم، ولی اگر قبول نکرد و همچنان با ما سر جنگ داشت، از خدا یاری می‌جوییم و با او می‌جنگیم.»

امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «رهایش کن، اگر حق را پذیرفت و بازگشت از او می‌پذیریم، وگرنه کسی را به دنبال او می‌فرستیم.» گفتم: «یا امیرالمؤمنین! چرا الان او را نمی‌گیری تا خیالت از او راحت شود؟» فرمود: «اگر بنا باشد که هرکس که مورد اتهام است به زندان بیندازیم باید همهٔ زندان‌ها را از مردم پر کنیم. من نمی‌توانم مردم را پیش از آنکه مخالفت آشکار کرده باشند بگیرم و به زندان بیندازم و مجازات کنم.»

به کسی که از طرف تو مال زکات را برای ما می‌آورَد سفارش کن که هرگز بین شتر ماده و بچه‌اش فاصله نیندازد و هرگز آنها را از هم جدا نکند و همهٔ شیر شتر را ندوشد که به بچه‌شتر زیانی برسد. مبادا بیشتر از طاقت شتر بر آنها سوار شود. باید بین آنها عدالت بورزد و سواری گرفتن را بین آنها تقسیم کند. به هر چشمه یا آبی که می‌گذرد به آنها آب بدهد. در ساعاتی که باید آرامش داشته باشند و بچرند، آنها را از علفزارها به جاده نکشاند

سپس حضرت ساکت شد، به امید آنکه دعوتش را اجابت کنند، یا سخن بگویند، یا از میان آنها کسی برخیزد و سخن خیری بگوید. اما هیچ‌کس دم برنیاورد و کلمه‌ای نگفت!

از رسول خدا (ص) شنیدم که می‌فرمود: «مرگ در بستر از هزار ضربهٔ شمشیر سخت‌تر است و این را جبرئیل به من خبر داده است.»

زیرا می‌بینم که آنها کارشان بالا گرفته و آتش شما رو به خاموشی است، آنها را می‌بینم که در کار خود سخت‌کوش‌اند و شما سست و ناتوان، آنها را می‌بینم که متحدند و شما پراکنده، آنها را می‌بینم که فرمان‌بردار امام خود هستند و شما نافرمان.

معاویه خواست سخن عقیل را قطع کند، گفت: «معنی کلمهٔ طه در قرآن چیست؟» عقیل گفت: «این آیه به ما مربوط است و بر ما نازل شده است، نه بر پدر و خاندان تو! طه به زبان عبری یعنی: "ای مرد"»

کسانی که از آنها روی‌گردان شدند فقط به این دلیل بود که نمی‌توانستند تلخی حق و سختی راه را تحمل کنند و میل به دنیا و هوا و هوس بر آنها غلبه کرد. ای معاویه! از اینکه بار بسته و پیش تو آمده‌ایم به خودت نبال! که خودت دلیل آن را می‌دانی، هرچند خود را به نادانی بزنی.»

جمعی از یاران امام علی (ع) نزد او رفتند و گفتند: «یا امیرالمؤمنین! این اموال را به مردم بده و در تقسیم آن اشرافِ عرب و قریش را بر موالی و عجم برتری بده و نیز به کسانی که بیم آن است که به مخالفت تو برخیزند و از نزد تو بگریزند، مالی عطا کن.» آنها این سخن را از آن جهت می‌گفتند که معاویه با کسانی که نزد او می‌رفتند این‌گونه رفتار می‌کرد. امیرالمؤمنین (ع) به آنها فرمود: «آیا به من می‌گویید که پیروزی را با ظلم به دست بیاورم؟ به خدا قسم، تا خورشید طلوع می‌کند و ستاره‌ای در آسمان می‌درخشد این‌چنین نخواهم کرد. والله اگر این مال برای خودم بود، باز هم به صورت مساوی تقسیم می‌کردم،

کرده‌اید و از دین خود روی‌گردان شده‌اید و بعد از اطاعت و بیعت، دست به شورش زده‌اید. از اهل خرد و دینداران در مورد آغاز شورش شما و نیت شما و دلیل خشم شما پرسیدم، اما چیزی که اعمال شما را توجیه کند و یا عذر و دلیل روشنی بر کار شما باشد از آنها نشنیدم. وقتی فرستادهٔ من پیش شما آمد متفرق شوید و به خانه‌های خودتان بروید تا شما را عفو کنم. تقوا پیشه کنید و به اطاعت برگردید تا جاهلانتان را ببخشم و در میان شما عدل برپا کرده و به کتاب خدا عمل کنم. و اگر از این کار إبا دارید، آمادهٔ آمدن سپاهی با سواران بسیار باشید که اهل طغیان و عصیان را در زیر سنگ‌های آسیاب جنگ خرد می‌کنند.»

فساد و فرار برخی از اصحاب به سمت معاویه ابوذر از رسول خدا (ص) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «مَنْ فَارَقَنِی فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ وَ مَنْ فَارَقَ عَلِیاً فَقَدْ فَارَقَنِی؛ هرکس از من جدا شود از خدا جدا شده است و هرکس از علی (ع) جدا شود از من جدا شده است.» یکی از مشکلاتی که پس از جنگ نهروان و نمایان شدن سستی یاران امیرالمؤمنین (ع) برای حکومت آن حضرت به وجود آمد، این بود که هرکس از اصحاب حضرت که خیانتی می‌کرد یا به دنیا گرایش پیدا می‌کرد، برای خود مأمنی سراغ داشت که از دست امیرالمؤمنین (ع) بگریزد و به آن پناه ببرد، که آن مأمن، شام و قرار گرفتن تحت حمایت معاویه بود. در نتیجه عده‌ای از اصحاب امیرالمؤمنین (ع) خیانت کرده و به سمت شام می‌گریختند.

حضرت بسیار بر شهادت او افسوس و حسرت می‌خورد و می‌فرمود: «خداوند چه خوبی‌هایی به مالک داده بود! مالک، چه مالکی! اگر کوه بود، کوهی عظیم بود، اگر سنگ بود، سنگی سخت بود. به خدا قسم، مرگ او بسیاری را فرو ریخت و بسیاری را بالا برد. برای کسی مثل مالک باید گریست، آیا کسی مثل مالک پیدا می‌شود؟»

هرکس می‌خواهد کار درست را در مورد اموالی که خدا به او داده (اموال شخصی‌اش) انجام دهد، باید خویشاوندانش را دریابد، یا با آن مهمانی خوبی بدهد، یا اسیری را آزاد کند، یا به کسی که بدهی دارد، یا در راه مانده و فقیر و مهاجری کمک کند و خودش در برابر حوادث روزگار مقاومت نماید. دستیابی به این خصلت‌ها، به دست آوردن خیر دنیا و فضیلت‌های آخرت است.»

جنگجوی بیدار، غافلان را از بین می‌بَرَد و سازش‌کار، خوار و ذلیل می‌شود. کسانی که از جنگ رویگردان شوند شکست می‌خورند و کسی که شکست می‌خورد، ناکام و غارت‌زده است.

ای مردم کوفه! همین که طلایه‌های لشکر شام پیدا می‌شود، درِ خانه‌هایتان را می‌بندید و همان‌طور که سوسمار به خانه‌اش می‌خزد، یا کفتار به لانه‌اش پناه می‌برد، در خانه‌هایتان می‌خزید. به خدا قسم خوار و ذلیل کسی است که شما او را یاری کنید! کسی که یاری شما را بخواهد، مانند کسی است که با کمان شکسته می‌جنگد. اُف بر شما که از شما غم بسیار در دل دارم. وای بر شما! نه روزی که شما را آهسته فراخواندم و نه روزی که بلند صدا زدم کسی جواب مرا نداد. و نه کسی در برادری صادق بود. به خدا قسم من به دست شما گرفتار شده‌ام. کر هستید و نمی‌شنوید، لال هستید و سخن نمی‌گویید، کور هستید و نمی‌بینید، الحمدلله رب العالمین. وای بر شما!

جمعی از یاران امام علی (ع) نزد او رفتند و گفتند: «یا امیرالمؤمنین! این اموال را به مردم بده و در تقسیم آن اشرافِ عرب و قریش را بر موالی و عجم برتری بده و نیز به کسانی که بیم آن است که به مخالفت تو برخیزند و از نزد تو بگریزند، مالی عطا کن.» آنها این سخن را از آن جهت می‌گفتند که معاویه با کسانی که نزد او می‌رفتند این‌گونه رفتار می‌کرد. امیرالمؤمنین (ع) به آنها فرمود: «آیا به من می‌گویید که پیروزی را با ظلم به دست بیاورم؟ به خدا قسم، تا خورشید طلوع می‌کند و ستاره‌ای در آسمان می‌درخشد این‌چنین نخواهم کرد. والله اگر این مال برای خودم بود، باز هم به صورت مساوی تقسیم می‌کردم، پس چگونه چنین نکنم در حالی که این مال متعلق به خود آنهاست؟»