بریده‌هایی از کتاب زندگی و سلوک آیت‌الله حاج شیخ حسنعلی اصفهانی (نخودکی)

پیامبر: ای جبراییل تفسیر قناعت چیست؟ جبراییل: قناعت آن است که بندۀ خدا به بهرۀ خویش از دنیا خشنود باشد. به کم بسازد و سپاس ولی نعمت خویش به جای آورد.

پیامبر: ای جبراییل معنی صبر و شکیبایی چیست؟ جبراییل: صبر، بردباری و تحمل است خواه در مشکلات و یا در حالت آسایش و آسودگی ها، خواه به هنگام فقر و یا در حالت بی نیازی، خواه به وقت بلا یا در خوشی‌ها و عافیت ها. نیز صبر آن است که شکایت خالق خویش را نزد مخلوق نگوید و از حوادث سخت شکوه سر نکند.

چهارم آنکه پس از نماز صبح، هفتاد مرتبه ذکر مبارک «یا فتاح» بگویید.

هوای نفس، دشمن عقل آدمی و مخالف حق و قرین باطل‌ها است. نیرومندی هوای نفس، از شهوات انسان حاصل می‌گردد و بالاترین نشانه‌های هوای نفس، حرام خواری و غفلت از واجبات و فرائض و تحقیر سنن الهی و آلودگی به اعمال لهو و بی حاصل است

پیامبر: ای جبراییل معنی صبر و شکیبایی چیست؟ جبراییل: صبر، بردباری و تحمل است خواه در مشکلات و یا در حالت آسایش و آسودگی ها، خواه به هنگام فقر و یا در حالت بی نیازی، خواه به وقت بلا یا در خوشی‌ها و عافیت ها. نیز صبر آن است که شکایت خالق خویش را نزد مخلوق نگوید و از حوادث سخت شکوه سر نکند.

پیامبر: توکل چیست؟ جبراییل: آنکه آدمی یقین داشته باشد که از سوی مخلوق سود و زیانی به او نمی‌رسد و از غیر خدا مأیوس باشد. در چنین حال است که بندۀ خدا، جز به خاطر خداوند خود کاری نخواهد کرد و به هیچکس جز او چشم امید نخواهد داشت و از هیچ چیز جز خداوند متعال خائف و ترسان نخواهد بود و طمع از غیر منقطع خواهد ساخت. آری این است معنی و حقیقت توکل به خدا.

پیامبر: ای جبراییل تفسیر قناعت چیست؟ جبراییل: قناعت آن است که بندۀ خدا به بهرۀ خویش از دنیا خشنود باشد. به کم بسازد و سپاس ولی نعمت خویش به جای آورد.

پیامبر: ای جبراییل تفسیر قناعت چیست؟ جبراییل: قناعت آن است که بندۀ خدا به بهرۀ خویش از دنیا خشنود باشد. به کم بسازد و سپاس ولی نعمت خویش به جای آورد.

پیامبر: ای جبراییل تفسیر قناعت چیست؟ جبراییل: قناعت آن است که بندۀ خدا به بهرۀ خویش از دنیا خشنود باشد. به کم بسازد و سپاس ولی نعمت خویش به جای آورد.

مرنج و مرنجان حاج آقا مجتهدی تهرانی می‌فرمودند: آقای آخوند، از آقای نخودکی خواست که او را موعظه کند. آقای نخودکی گفت: «مرنج و مرنجان» . آقای آخوند گفت: مرنجان را فهمیدم؛ یعنی کسی را اذیت نکنم، ولی مرنج یعنی چه؟ چطور می‌توانم ناراحت نشوم؟ مثلاً وقتی بفهمم کسی غیبت مرا کرده یا به من فحش داده، چطور نباید برنجم؟ آقای نخودکی گفت: «علاج آن است که خودت را کسی ندانی. اگر خودت را کسی ندانستی، دیگر نمی‌رنجی.»

اهتمام به اصلاح نماز «اگر کسی بخواهد خوشنویس شود، به آسانی ممکن نیست و باید زحمت بکشد و مواظبت نماید، تا درست شود و از همان اول مرتبه ممکن نیست، همچنین حضور قلب برای انسان از ابتدا مشکل است. باید مقیّد شد که نماز در اول وقت گزارده شود و برای انجام نمازها در اول وقت، باید از هر کاری دست کشید، سپس لازم است که معانی کلمات نماز را درک کرد، آنگاه نکات و مزایای دیگر. باری سعی کنید که معانی نماز را خوب بفهمید و در هنگام قرائت، به معانی مزبور توجه نمایید، و در طریقۀ حقیر اصل همۀ کارها، توجه به معانی نماز است، بعد چیزهای دیگر.»

پنجم: به آن مقدار تحصیل کن که از قید تقلید وارهی.»

«معراج خلیل الرحمن و یونس پیغمبر در نار و آب بود، اگر چه به صورت زحمت و نقمت بود؛ ولی در معنی رحمت و نعمت بود.»

«و من یتق الله یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لا یحتسب و من یتوکل علی الله فهو حسبه....» یعنی: هر کس از خدای بپرهیزد و تقوی پیشه سازد. خداوند در کارش گشایش فراهم خواهد ساخت و او را از راهی که گمان نمی‌برد روزی خواهد داد و آنکه بر خدا توکل و اعتماد کند خدایش برای او کافی است.

زیرا که آدمی به هر کس که نزدیکتر شد، شناساییش از او بیشتر می‌شود و شناسایی هر کس نسبت به خداوند با اندازۀ قرب او به خدا است. این است که در همۀ عبادات نیت و قربت شرط است و هر عبادتی را به وقت نیت می‌گویی قربه الی الله.»

این چنین بنده‌ای را قطع و یقین است که هر چه به وی رسیده است باید که به او می‌رسید و آنچه به او نرسیده است باید که به او نمی‌رسید.

«ربّ این الطریق الیک» یعنی: «پروردگارا، راه به سوی تو کدام است؟» خطاب رسید: «دع نفسک و تعال» یعنی: «نفس خویش را رها کن و بیا» .

طالب و مطلوب «هر کس مطلوبی دارد و طالب همان مطلوب است. همت را باید عالی کرد و طالب مطلوبی شد که اگر او را بیابی و هیچ چیز دیگر نیابی همه چیز را یافته باشی، نه آنکه طالب مطلوبی باشی که اگر هم او را بیابی گویا که هیچ نیافته‌ای.»

اتقوا الله..... نیست جز تقوی در این ره توشه‌ای نان و حلوا را بنه در گوشه‌ای بالتقوی بلغنا ما بلغنا، اگر در این راه، تقوی نباشد، ریاضات و مجاهدات را هرگز اثری نیست و جز از خسران، ثمری ندارد و نتیجه‌ای جز دوری از درگاه حق تعالی نخواهد داشت. حضرت علی بن الحسین علیهما السلام می‌فرمایند: «انّ العلم اذا لم یعمل به لم یزدد صاحبه الا کفرا و لم یزدد من الله الّا بعدا» اگر آدمی، یک اربعین به ریاضت پردازد، اما یک نماز صبح از او قضا شود، نتیجه آن اربعین، هباءً منثوراً[ گرد پراکنده ]خواهد گردید.

نشانه دینداران «مردمان دیندار را با این نشانه‌ها بشناسند: راستی در گفتار، ردّ امانت ها، وفاء به پیمان ها، پیوند با خویشان، دلسوزی و مهرورزی با ناتوانان، کم آمیختن با زنان، بذل و بخشش بجا و معقول، خوشخویی و خوشرویی با مردمان و آسان گیری در کار ایشان، پیروی از علم و دانش و عمل به آن چه آدمی را به خداوند متعال نزدیک می‌سازد.»