بریده‌هایی از کتاب ذهن فریبکار شما

سندروم خاطرهٔ کاذب: القای خاطرات کاذبی که فرد آن‌ها را واقعی می‌داند در حالی که اغلب نتیجهٔ تلقین قوی، تصور یا هیپو j یزم هستند.:false memory syndrome

هذیان: باوری ثابت و نادرست که حتی در مواجه با شواهد نقض‌کننده همچنان حفظ شود.:delusion

تفکر نقاد: اِعمال نظام‌مندِ منطق و شک در مورد هر ادعا یا باور؛ موشکافانه و دقیق اندیشیدن.:critical thinking

ناهماهنگی شناختی: احساسی ناخوشایند که به واسطهٔ وجود هم‌زمان باورهای متعارض ایجاد می‌شود.:cognitive dissonance

وقتی ایگوی خود را وقف نتیجهٔ خاصی می‌کنید، استدلالِ برانگیخته موجب سوگیری و انحراف تفکر نقاد شما در جهت خاصی می‌شود. فرآیندی که باعث می‌شود در پایان همچنان در اشتباه باشید و تازه، اعتماد بیش‌تری هم به خطای خود داشته باشید. - از سوی دیگر، اگر ایگوی خود را به جای یک نتیجهٔ خاص، وقف روند تفکر نقاد کنید، آزادانه‌تر می‌توانید منطق و شواهد را دنبال کنید، صرف‌نظر از این‌که به چه نتیجه‌ای منتهی می‌شود. در واقع در این حالت و در صورت دست‌یافتن به اطلاعات و داده‌های جدید، به توانایی خود برای تغییر عقیده افتخار خواهید کرد.

- امکان دارد میلیون‌ها یا حتی میلیاردها نفر برای صدها یا حتی هزاران سال دربارهٔ یک باور کاملاً در اشتباه باشند. ممکن است فرهنگ‌های بسیاری پشتیبان یک نظام اعتقادی باشند و این نظام اعتقادی بر اثر سوگیری تأییدی تقویت شود. در نهایت ممکن است به نظر برسد مثال‌های آشکار فراوانی در تأیید این نظام اعتقادی وجود دارد. از سوی دیگر همواره فشار اجتماعی شدیدی برای هم‌رنگی وجود دارد زیرا هویت درون‌گروهی ما با این نظام اعتقادی پیوند خورده است.

انسان‌ها عموماً دچار سوگیری، دمدمی‌مزاج و ناکامل هستند، دانش کافی ندارند و اغلب دانش و مهارت خود را بیش از آنچه هست تخمین می‌زنند

- اشتباه متداول بسیاری از مردم این است که وقتی یک نفر در یک زمینه کارشناس باشد او را در همهٔ زمینه‌ها صاحب‌نظر می‌دانند؛ طوری که انگار چیزی به اسم مهارت عام وجود دارد. کارشناسان هم گاهی این اشتباه را مرتکب می‌شوند و وارد زمینه‌ای می‌شوند که ارتباطی به حوزهٔ تخصصی آن‌ها ندارد.

تحقیقات نشان می‌دهد اکثر مردمی که در جوامع صنعتی زندگی می‌کنند حتی از حداقل دانش علمی لازم هم برای مشارکت در مسائل علمی و مهم روز بی‌بهره‌اند.

در نظر گرفتن تفکر به صورت یک روند و تمرکز بر این روند به جای هر نتیجهٔ خاصی، مفید خواهد بود. در واقع انسان وقتی به لحاظ هیجانی و عاطفی بر نتیجه‌ای متمرکز می‌شود، در تحریف و توجیه واقعیت‌ها و منطق به‌منظور سازگار کردن آن‌ها با نتیجهٔ مطلوب خود مهارت زیادی به خرج می‌دهد. به‌جای این، بهتر است بر روند متمرکز شویم و در مواجهه با هر نتیجه‌ای انعطاف به خرج بدهیم.

کلاه‌برداری نیجریه‌ای: نوعی کلاه‌برداری که در آن به فرد وعده داده می‌شود در ازای کمک به یک فرد خارجی برای قاچاق پول به کشورش، مقدار هنگفتی از آن پول به او می‌رسد فقط به این شرط که هزینه‌های رشوه و گمرک و دیگر خرج‌های جانبی را تأمین کند.

- اعضای فرقه‌ها، افرادی را که قصد جذب آن‌ها را دارند با عشق و توجه اشباع می‌کنند تا در آن‌ها حس پذیرفته‌شدن بی‌قیدوشرط ایجاد کنند. در مرحلهٔ بعد نوعی حس پذیرش درون‌گروهی و طرد برون‌گروهی در افراد ایجاد می‌کنند. آن‌ها اعضای فرقه را از خانواده و دوستان خود جدا و به گروه وابسته می‌کنند. علاوه بر این، رهبر گروه یک فرد کاریزماتیک است که اعضای فرقه را به واگذاشتن تفکر نقاد خود ترغیب می‌کند.

هشتاد درصد از خریدهای مربوط به کالاهای لوکس و تجملی، خریدهای ناگهانی هستند. در چنین شرایطی عوامل روان‌شناختی نقش پررنگی دارند. مثلاً سوگیری مرجع‌گیری ممکن است باعث شود قیمت کالایی در قیاس با قیمتِ مرجع بالاتر، ارزان‌تر به نظر بیاید.

- همچنین ممکن است بعد از مخالفت با خریدن یک کالا یا محصول، فروشنده‌ای برای سوءاستفاده از نیاز ما به اعتمادبه‌نفس ــ به ویژه نیاز ما برای این‌که در چشم دیگران بی‌تناقض به نظر برسیم ـ از ما بپرسد که آیا کالای مورد نظر یا یکی از ویژگی‌های آن مفید یا مناسب به نظر می‌رسد یا نه. در صورتی که به این سؤال جواب مثبت بدهید اما آن کالا را نخرید، ممکن است متناقض به نظر برسید یا به به نظر برسد که توان مالی خرید آن کالا را ندارید.

چرا این همه محصول با قیمت ۱۹.۹۵ دلار وجود دارد؟ آیا مردم واقعاً گول می‌خورند و فکر می‌کنند که ۱۹.۹۵ دلار با ۲۰ دلار تفاوت قابل توجهی دارد؟ جواب مثبت است: ما نوعی سوگیری داریم به نام سوگیری ارقام سمت چپ، که باعث می‌شود ارقامی که در منتهی‌الیه سمت چپ هستند به طرز نامتناسبی روی ارزیابی ما از ارزش و هزینه تأثیر بگذارند.

هیچ‌کس اطلاعات را برای ما فیلتر نمی‌کند، در نتیجه خودمان ناچاریم با استفاده از فیلترهای خودمان ارزیابی کنیم کدام‌یک از اطلاعاتی که به ما عرضه می‌شود قابل‌اعتماد و معتبر است و کدام‌یک سوگیرانه و حتی بدخواهانه.

- یکی از مشخصه‌های بارز شبه‌علوم، پیشرفت نکردن است. علوم مفید و موجه در طی زمان پیشرفت می‌کنند در حالی شبه‌علوم راکد و ایستا می‌مانند. شبه‌علوم معمولاً به دور خود می‌چرخند یا مدام سعی در اثبات اصول بنیادی خود یا حتی وجود پدیده‌ای را دارند که مدعی شناخت آن هستند ولی هیچ‌وقت به مرحلهٔ ارائهٔ شواهد و مدارک نمی‌رسند.

شبه‌دانشمندان همچنین برای تأثیرگذاری بر افرادی که فاقد دقت علمی هستند از اصطلاحات و عباراتی استفاده می‌کنند که در ظاهر شبیه اصطلاحات علمی است. باید توجه داشت که زبان حرفه‌ای علمی به این دلیل شکل گرفته که ایده‌ها به‌دقت و بدون ابهام تعریف شوند. در حالی که شبه‌دانشمندان از کلمات برای سردرگم‌کردن دیگران استفاده می‌کنند و اغلب اصطلاحاتی به کار می‌برند که تعاریف مبهم یا چندگانه دارد.

- هیچ‌کس دوست ندارد دیگران از او خرده بگیرند، اما دانشمندان ناچارند پوست‌کلفت باشند زیرا نقادی بخشی از فرآیند علم است. از طرف دیگر شبه‌دانشمندان عموماً نمی‌توانند با نقادی بی‌رحمانه جریان اصلی علم کنار بیایند. در نتیجه اغلب سعی می‌کنند از جامعهٔ علمی کناره بگیرند و ادعا کنند که ـ احتمالاً به این دلیل که ایده‌هایشان بسیار انقلابی است ـ قربانی توطئه یا هجمه‌ای هدفمند بر ضد ایده‌هایشان شده‌اند.

توسل به احساسات هم راهبردی متداول در میان شبه‌دانشمندانی است که سعی می‌کنند از مواضع فکری خود دفاع کنند.