بریده‌هایی از کتاب ذهن فریبکار شما

- همهٔ نتیجه‌گیری‌ها در عرصهٔ علم، موقت هستند. در علم، یقین متافیزیکی مطلق وجود ندارد. ما با آگاهی از این‌که هرگز به قطعیت مطلق نخواهیم رسید، نه تنها احتمال درستی یک باور بلکه میزان اعتماد و اطمینان به آن را نیز باید بررسی کنیم. - این عدم قطعیت به این معناست که همهٔ باورهای ما در معرض بازبینی قرار دارند. یعنی وقتی به داده‌هایی جدید، یا شاید روشی بهتر برای تفسیر داده‌ها می‌رسیم، باید آماده و پذیرای بازبینی چیزهایی باشیم که فکر می‌کردیم می‌دانیم.

هر چیزی که فکر می‌کنیم می‌بینیم، می‌شنویم و تجربه می‌کنیم، نه ثبت مستقیم جهان خارج که برساخته و تفسیری از جهان است. اطلاعات فیلتر، تحریف و مقایسه و بخش‌های خالی با داده‌های غیرواقعی پر می‌شود و در نهایت در بطن روایتی قرار می‌گیرد که با فرضیات ما دربارهٔ جهان سازگار است. تجربیات و افکار ما نیز از فیلتر «ایگو» و نیازهای هیجانی مختلف ما می‌گذرد و پالایش می‌شود.

- در سطح بعدی این سلسله‌مراتب، هیجان‌ها و در نهایت در بالاترین سطح قوهٔ استدلال قرار دارد. با این‌حال، علاوه بر ابتدایی‌ترین وظایف، بخش بزرگی از شناخت نیز در بخش ناخودآگاه یا بخش‌های ابتدایی‌تر مغز رخ می‌دهد؛ بخش‌هایی که هیجان‌ها هم در آن اتفاق می‌افتد. - هیجان‌ها اساساً به‌سرعت تصمیم‌هایی برای ما می‌گیرند که عمدتاً راهبردهایی پیشرفته و انطباقی هستند. هیجان‌هایی همچون ترس، شهوت، گرسنگی، اضطراب، انزجار، شادی و ناراحتی. دانشمندان معتقدند از منظر تکاملی، وظیفهٔ هیجان‌ها ایجاد انگیزش رفتاری مستقیم است تا ما، مثلاً، مجبور به محاسبهٔ خطرهای مواجهه با یک حیوان درنده در قیاس با فرار از آن نباشیم. ما ترس را تجربه می‌کنیم و سپس بر مبنای این هیجان دست به اقدام می‌زنیم.

- بخش‌هایی از مغز که جدیدتر تکامل یافته‌اند، به ویژه نئوکورتکس یا بخش قدامی مغز، می‌تواند بر بخش‌های قدیمی‌تر و ابتدایی‌تر مغز به‌گونه‌ای سلسله‌مراتبی اثر بگذارد و این بخش‌ها را کنترل کند. در این ساختار سلسله‌مراتبی، ساقهٔ مغز ابتدایی‌ترین وظایف را برعهده دارد ـ مثلاً نفس کشیدن و حفظ تعادل در هنگام راه رفتن.

بزرگ‌سالان مهارت بیش‌تری در پنهان کردن هیجان‌ها و انگیزش‌های خود دارند. ما در منطق‌سازی برای آنچه می‌خواهیم باور داشته باشیم و همچنین پنهان شدن پشت یک نقاب اجتماعیِ قابل‌قبول برای رفتارهایمان مهارت بیش‌تری داریم. هرچند انگیزش‌های روانی پنهان بین کودکان و بزرگ‌سالان تفاوت چندانی با هم ندارد.

علم از روش‌شناسی علمی پیروی می‌کند. علم، نه مجموعه‌ای از باورها که مجموعه‌ای از روش‌هاست و روش‌های مختلفی برای تعریف آن و همچنین تشخیص علم خوب از علم بد وجود دارد.

فلسفه و به کار بردن تفکر نقاد و علم، ابزارهایی هستند که انسان‌ها به‌آهستگی و با دقت طی چندهزار سال برای جبران کاستی‌های مغز به وجود آورده‌اند.

مغز ما نقاط ضعف و قوت جالب دیگری هم دارد که ممکن است بر تفکر ما تأثیر بگذارد. ما معمولاً در تشخیص الگوها بسیار خوب عمل می‌کنیم ـ چنان که اغلب الگوهایی می‌بینیم که وجود خارجی ندارند. با این همه، بیش‌ترِ ما در حوزهٔ آمار و احتمالات ضعیف هستیم و این ناآشنایی با مفاهیم و روش‌های ریاضی اغلب ما را در معرض خطا و فریب خوردن در تفکر قرار می‌دهد. شاید بزرگ‌ترین نقطه ضعف ما، آسیب‌پذیری در مقابل هذیان باشد؛ یعنی احتمال حفظ باوری نادرست به‌رغم تمام شواهد و مدارک.

آزمودن فقط محدود به آزمایش‌های آزمایشگاهی نمی‌شود بلکه شامل مشاهدات بیش‌تر دربارهٔ جهان پیرامون ما یا نتیجه‌گیری براساس شواهد مستقیم هم هست. مادام که بتوان به صورتی نظام‌مند شواهد و مدارکی را گرد آورد که در رد یا تأیید یک یا چند نظریه باشد، مفهومِ مورد نظر آزمون‌پذیر و در نتیجه علمی است

ما نمی‌توانیم مه‌بانگ را در شرایط آزمایشگاهی تکرار کنیم ولی می‌توانیم سؤالاتی دربارهٔ ماهیت و وجود مه‌بانگ مطرح کنیم و برای آزمودن این نظریه‌ها به مشاهده بپردازیم. مثلاً می‌توانیم به برنگری در مورد «تابش پس‌زمینهٔ کیهانی» یا به بیان دیگر صدای رادیواکتیو بجامانده از مه‌بانگ بپردازیم. - ما نمی‌توانیم در زمان به عقب سفر کنیم تا شاهد وقوع تکامل باشیم ولی می‌توانیم با استفاده از فسیل‌ها، شواهد ژنتیکی و بیولوژی رشد، دست به استنتاج بزنیم. علاوه بر این می‌توانیم مؤلفه‌های تکامل را در آزمایشگاه‌ها مشاهده کنیم.

- علم، مستلزم فرضیه‌هایی دربارهٔ جهان است؛ مثلاً این فرضیه که واقعیت عینی وجود دارد. اگر ما در جهان واقعی و عینی زندگی نمی‌کردیم، تحقیق دربارهٔ چگونگی سازوکار جهان ممکن نبود. - علم همچنین فرض می‌گیرد که جهان پیش‌بینی‌پذیر و لذا در نهایت شناختنی است. علاوه بر این، علم حکم نمی‌کند که این چیزها حقیقی هستند، اما مستلزم چنین فرضی است.

- علم مستلزم استفاده از روش‌هایی است که فرض می‌گیرد چیزی ورای جهان طبیعی وجود ندارد؛ هرچند علم به چنین باوری نیاز ندارد. به بیان دیگر علم مستلزم این است که ما به ماوراءالطبیعه متکی نباشیم.

طبیعت‌گرایی روش‌شناسانه، فلسفه‌ای است که روش‌های علمی در چارچوب آن به کار می‌روند. براساس این فلسفه، معلول‌های طبیعی باید علت‌های طبیعی داشته باشند. وجه طبیعی در این فلسفه به چیزهای مادی اشاره دارد که البته به جهان ماکروسکوپی محدود نمی‌شود. طبیعت‌گرایی روش‌شناسانه هم از قوانین طبیعی پیروی می‌کند.

- علم، شالودهٔ تفکر نقاد است، زیرا متضمن روش‌هایی است برای سنجیدن باورهای ما دربارهٔ جهان طبیعی. شفاف بودن، موشکافی، نظام‌مندی و داشتن کمیت نقاط قوت علم‌اند. به بیان دیگر، علم نظامی از روش‌هاست که می‌توان برای جبران نقاط ضعف و کاستی‌های تفکر، ادراک و حافظه از آن‌ها استفاده کرد.

- علم تنها در قالب چارچوب فلسفی مشخصی می‌تواند به حیات خود ادامه بدهد. فلسفهٔ علم در واقع فرضیه‌ها، روش‌ها و محدودیت‌های علم را تعریف می‌کند. از این نظر، فلسفه و علم، اصولی عقلانی و مکمل یکدیگر هستن

مثلاً نظریهٔ تکامل دربارهٔ مقایسه پروتئین‌های متفاوت در ژن‌های گونه‌های مختلف پیش‌بینی‌هایی دارد که این پیش‌بینی‌ها را می‌توان بررسی کرد. بنابراین می‌توانیم از لحاظ علمی نتیجه بگیریم که در گذشته چه اتفاقی افتاده است ـ حتی اگر نتوانیم به گذشته برویم و با چشم خود پدیده‌ها را مشاهده کنیم. - اگر به‌اندازهٔ کافی تلاش کنید همیشه می‌توانید واقعیت‌هایی را بیابید که به نظر می‌رسد با یک نظریه یا ادعای علمی ناسازگارند. کافی است تعدادی از این نوع شواهد را کنار هم بگذارید تا بتوانید بر ضد یک نظریه پرونده‌سازی کنید.

- آن‌ها این واقعیت را نادیده می‌گیرند که ویژگی اصلی که موجب موجه بودن یک علم می‌شود، امکان فرضیه‌سنجی است. هر فرضیه‌ای پیش‌بینی‌هایی می‌کند که امکان ابطال آن‌ها وجود دارد. اما لزومی ندارد این پیش‌بینی‌ها حتماً در آزمایشگاه آزموده شوند. ممکن است این پیش‌بینی‌های دربارهٔ آنچه در طبیعت روی خواهد داد باشد. پس صحت و سقم آن‌ها هم با مشاهدهٔ طبیعت روشن می‌شود.

افسانه‌سازی تحمیلی زمانی رخ می‌دهد که، مثلاً، از ما پرسش‌هایی جهت‌دار دربارهٔ فیلمی که دیده‌ایم بپرسند. مطالعات انجام شده روی افسانه‌سازی تحمیلی نشان می‌دهد سوژه‌ها بر اساس سؤالاتی که از آن‌ها پرسیده می‌شود می‌توانند صحنه‌ای را ببینند که در فیلم وجود ندارد. خاطرهٔ یک رویدادِ افسانه‌سازی شده از نظر حسی هیچ فرقی با یک رویداد واقعاً تجربه شده ندارد و ما برای تشخیص تفاوت بین این دو خاطره هیچ راهی نداریم.

- زمانی که بحث تأثیر روی رفتار دیگران مطرح باشد، غریزهٔ اولیهٔ ما دادن اطلاعات به دیگران است؛ با این فرض که آن‌ها با استفاده از منطق به رفتار و تصمیم درست خواهند رسید ـ هرچند تحقیقات نشان داده است این روش چندان مؤثر نیست. - تغییر رفتار افراد با توسل به استدلال‌های منطقی کار چندان ساده‌ای نیست زیرا رفتار آن‌ها همواره به‌شدت تحت تأثیر هیجان‌ها و باورهایشان قرار دارد. به همین دلیل هدف قرار دادن هیجان‌های افراد بسیار مؤثرتر خواهد بود.

یکی از نشانه‌های این میل به کنترل، باور به خرافات است. ما میل به این باور داریم که اگر فعالیت‌ها و اعمال خاصی را انجام دهیم، این اعمال از ما محافظت می‌کنند یا عملکرد ما را بهبود می‌بخشند یا باعث موفقیت ما در زندگی می‌شوند. اعمال خرافی این توهم را در ما ایجاد می‌کند که می‌توانیم تا حدودی بر رویدادها کنترل داشته باشیم؛ رویدادهایی که در صورت نبود این اعمال، وقوع‌شان حالتی تصادفی خواهد داشت.