بریده‌هایی از کتاب ذهن فریبکار شما

دیدن چیزی که وجود ندارد - هیچ‌کس از توهم‌های بصری مصون نیست، بنابراین حتی اگر خلبان یا ناظر آموزش‌دیده هم باشید باز هم مغز شما در معرض این توهم‌های بصری قرار دارد. - مثلاً در ژانویه سال ۲۰۰۸ در استیفن‌ویل ایالت تگزاس، شاهدان بشقاب پرنده‌ای دیدند که به گفتهٔ آن‌ها، قطرش حدود یک مایل بود. با این‌حال، تحقیقات نشان داد آنچه آنان بشقاب‌پرنده دیده بودند در واقع تعدادی منور بوده و شاهدان، بشقاب پرنده را با وصل کردن نقطه‌های نورانی به همدیگر در ذهن خود ساخته بودند.

میل به داشتن کنترل، یا حداقل داشتن توهم یا حس کنترل، یکی از این نیازهاست که در ما ایجاد انگیزش می‌کند. ما دوست نداریم حس کنیم قربانی جهانی بوالهوس و بی‌ثبات هستیم یا در برابر نیروهای ناشناخته یا حتی حوادث و رویدادهای تصادفی ناتوانیم، بلکه دوست داریم باور داشته باشیم که تا حدی بر خودمان، بر رویدادهایی که پیرامون ما اتفاق می‌افتد و همچنین بر محیط اطراف‌مان کنترل داریم. - یکی از نشانه‌های این میل به کنترل، باور به خرافات است. ما میل به این باور داریم که اگر فعالیت‌ها و اعمال خاصی را انجام دهیم، این اعمال از ما محافظت می‌کنند یا عملکرد ما را بهبود می‌بخشند یا باعث موفقیت ما در زندگی می‌شوند. اعمال خرافی این توهم را در ما ایجاد می‌کند که می‌توانیم تا حدودی بر رویدادها کنترل داشته باشیم؛

انسان‌ها واجد منطق هستند ولی ما ذاتاً موجوداتی منطقی نیستیم. ما علاوه بر منطقی بودن، موجوداتی هستیم به‌شدت هیجانی و عاطفی، و اغلب تابع هیجان‌های تکامل‌یافته و منطق‌تراشی‌های خود هستیم. افکار ما معمولاً راحت‌ترین مسیر ممکن را در پیش می‌گیرد؛ مسیری که همواره مطلوب نیست.

اگر به صورتی آگاهانه در روند تفکر دخالت نکنیم ـ چیزی که روان‌شناسان آن را حالت پیش‌فرض تفکر انسان می‌نامند ـ تحت تأثیر بازی‌های ادراک و حافظه قرار می‌گیریم و اسیرِ نیازهای هیجانی و سوگیری‌های خود می‌شویم.

انسان‌ها واجد منطق هستند ولی ما ذاتاً موجوداتی منطقی نیستیم. ما علاوه بر منطقی بودن، موجوداتی هستیم به‌شدت هیجانی و عاطفی، و اغلب تابع هیجان‌های تکامل‌یافته و منطق‌تراشی‌های خود هستیم. افکار ما معمولاً راحت‌ترین مسیر ممکن را در پیش می‌گیرد؛ مسیری که همواره مطلوب نیست.

یکی از پیش‌فرض‌های این دوره این است که انسان چیزی جز مغز خود نیست. مغز اندامی است که توانایی تفکر دارد و خودآگاه است. مغز انسان نه تنها پیچیده‌ترین اندام بلکه به احتمال زیاد پیچیده‌ترین چیز در جهانی است که می‌شناسیم. به خاطر سپردن، احساس‌کردن، باور، محاسبه، استنتاج، استنباط، قیاس و همهٔ فعالیت‌هایی که به عنوان تفکر می‌شناسیم با مغز انجام می‌شود.

هدف ما در اولین بخش دوره این است که به شما نشان دهیم آنچه ما واقعیت ادراک می‌کنیم، تا چه حد برساخته و غیرواقعی است. در بخش‌های قبلی این مسئله را بررسی کردیم که ادراک نه تنها بسیار فیلترشده، که برساخته نیز هست. حافظه هم نه فقط برساخته است، بلکه در هر بار بازیابی تغییر می‌کند. مغز ما به چیزهایی که ادراک می‌کنیم، الگو نسبت می‌دهد و سپس به آن الگوها معنا می‌بخشد. در این بخش به شما نشان می‌دهیم که حس ما از خود و همچنین آنچه به عنوان واقعیت ادراک می‌کنیم هم توهمی برساختهٔ مغز است.

هرچیزی که تجربه می‌کنیم یا به آن فکر می‌کنیم تبدیل به خاطره می‌شود، خاطره‌ای که برساخته می‌شود، تغییر می‌کند و با خاطرات دیگر تلفیق می‌شود. ما طوری به خاطرات خود استناد می‌کنیم که انگار گذشته به‌دقت در آن‌ها ثبت و ضبط شده است، در حالی که شواهد نشان می‌دهد حتی به شفاف‌ترین و مطمئن‌ترین خاطرات هم باید مشکوک بود. ما خاطرات را بیش از آن‌که بازیابی کنیم، بازسازی و به‌روزرسانی می‌کنیم و اطلاعات را در هر بار دسترسی تغییر می‌دهیم. فضاهای خالی را هم مغز ما با ساختن اطلاعات مورد نیاز پر می‌کند.

هر چیزی که فکر می‌کنیم می‌بینیم، می‌شنویم و تجربه می‌کنیم، نه ثبت مستقیم جهان خارج که برساخته و تفسیری از جهان است. اطلاعات فیلتر، تحریف و مقایسه و بخش‌های خالی با داده‌های غیرواقعی پر می‌شود و در نهایت در بطن روایتی قرار می‌گیرد که با فرضیات ما دربارهٔ جهان سازگار است.

فیلم راشومون دربارهٔ تجاوز به یک زن و قتل اوست؛ و داستان چهار بار و هر بار به روایت یکی از شخصیت‌ها گفته می‌شود. فیلم بیانی هنرمندانه از این واقعیت است که روایت‌های مختلف از یک اتفاق واحد تا چه اندازه می‌تواند با یکدیگر متفاوت باشد. هرفردی دارای پرسپکتیو، فیلتر و حافظهٔ خاص خود است در نتیجه وقتی روایت‌های مختلف از یک اتفاق را با هم مقایسه کنیم به تفاوت‌های چشمگیری در نحوهٔ برساختن یک اتفاق واحد در ذهن افراد می‌رسیم؛ افرادی که همهٔ آن‌ها این اتفاق را هم‌زمان تجربه کرده‌اند.

علاوه بر این ما معمولاً برای پر کردن خلأها، جزئیاتی ابداع می‌کنیم تا داستانی یکپارچه بسازیم و بن‌مایه‌های هیجانی خاطره را تقویت کنیم. ابداع جزئیات به این واقعیت بازمی‌گردد که خاطره نه نوعی ثبت منفعلانه، که چیزی برساخته است.

شاید بزرگ‌ترین نقطه ضعف ما، آسیب‌پذیری در مقابل هذیان باشد؛ یعنی احتمال حفظ باوری نادرست به‌رغم تمام شواهد و مدارک.

علاوه بر این، می‌توان گفت که ما در حال حاضر نه تنها در عصر اطلاعات و اینترنت، که در عصر اطلاعات نادرست زندگی می‌کنیم.

- این عدم قطعیت به این معناست که همهٔ باورهای ما در معرض بازبینی قرار دارند. یعنی وقتی به داده‌هایی جدید، یا شاید روشی بهتر برای تفسیر داده‌ها می‌رسیم، باید آماده و پذیرای بازبینی چیزهایی باشیم که فکر می‌کردیم می‌دانیم.

- علم از روش‌شناسی علمی پیروی می‌کند. علم، نه مجموعه‌ای از باورها که مجموعه‌ای از روش‌هاست و روش‌های مختلفی برای تعریف آن

این عدم قطعیت به این معناست که همهٔ باورهای ما در معرض بازبینی قرار دارند.

- روش علمی همان شکاکیت علمی است ــ اما نه فقط شک کردن، بلکه مجموعهٔ کارآمدی از روش‌ها برای بررسی واقعیت. علم در اصل روش نظام‌مندی است برای مقایسهٔ ایده‌های ما با داده‌های عینی و بیرونی.

یکی از مؤلفه‌های تفکر نقاد، بنا کردن باورها بر پایهٔ شواهد واقعی به‌جای آرزواندیشی است.

نزد انسان‌ها، اشتباه در تفکر امری است ذاتی و بسیار معمول. از جملهٔ این اشتباه‌ها، خطاهای منطقی است که به آن مغالطهٔ منطقی می‌گوییم. در مغالطه ما میان بعضی پدیده‌ها روابطی منطقی می‌یابیم که معتبر یا واقعی نیست.

زد انسان‌ها، اشتباه در تفکر امری است ذاتی و بسیار معمول. از جملهٔ این اشتباه‌ها، خطاهای منطقی است که به آن مغالطهٔ منطقی می‌گوییم. در مغالطه ما میان بعضی پدیده‌ها روابطی منطقی می‌یابیم که معتبر یا واقعی نیست.