بریده‌هایی از کتاب یادداشت های زیرزمینی

آگاهی بسیار نوعی بیماری است، یک بیماری واقعی.

یک مرد عاقل جداً نمی‌تواند چیزی بشود، فقط احمق‌ها هستند که به جائی می‌رسند.

یک سئوال بیهوده، کدام یک بهتر است، یک خوشبختی ارزان یا رنج و درد متعالی؟ کدام یک بهتر است؟

می‌گویند کلئوپاترا (می‌بخشید که از روم باستان مثال می‌زنم) شیفته این کار بود که سنجاق‌های طلا را در سینه دخترکان برده فرو کند و از جیغ و فریادهای آنان لذت ببرد. خواهید گفت این مربوط به دوران بربریت می‌شود. بله اما خود را مقایسه کنیم، ما هم سنجاق‌ها را در سینه دیگران فرو می‌کنیم، گرچه آموخته‌ایم که نسبت به دوران بربریت بینش بهتری داشته باشیم. اما هنوز یاد نگرفته‌ایم مطابق با علم و منطقی که آموخته‌ایم رفتار کنیم. با این وجود ما معتقدیم که هرگاه عادات دوران بربریت را کنار بگذاریم مطابق منطقی که آموخته‌ایم رفتار خواهیم کرد. هرگاه طبیعت انسان، علوم و منطق را کاملاً بیاموزد رفتارش در جهت عادی خواهد افتاد. آنگاه از بروز خطاهای قدیمی خویشتن‌داری می‌کند و نمی‌گذارد اراده‌اش علیه مصالح طبیعی مبارزه کند

بدترین اشکال انسان در بدخویی و اخلاقیات اوست که از همان روزهای دوران طوفان نوح آغاز شده و هر روز از روز پیش بدتر شده است.

آنچه انسان می‌خواهد انتخاب مستقل است. حال ممکن است آن را به هر قیمتی به دست آورد و فقط شیطان می‌داند به کجا منتهی می‌شود. فقط انتخاب مستقل، مهم نیست چه انتخابی!

مردان فعال و اهل عمل فقط به این دلیل کاری هستند که احمق‌اند و اندیشه‌شان محدود است. این مطلب را برایتان توضیح می‌دهم، این افراد به خاطر محدویت فکری فوراً به دلیل ثانویه پی می‌برند و در نتیجه سریع‌تر و راحت‌تر از دیگران دست به اقدام می‌زنند و دلیلی برای اقدامات خود می‌یابند. به این ترتیب به آرامش ذهنی دست می‌یابند. مهم‌ترین چیز برایشان رسیدن به آرامشی است که در اثر فعالیت کسب می‌کنند. می‌دانید، برای آغاز هر کاری باید ذهنی کاملاً آرام داشته باشید و کوچک‌ترین تردیدی به خود راه ندهید.

راه گریزی نداریم و نمی‌توانیم چیزی جز این باشیم، یعنی حتی اگر بخواهیم خود را تغییر دهیم و به گونه‌ای دیگر درآوریم نمی‌توانیم، زیرا، شاید در حقیقت چیز دیگری وجود ندارد که به آن تبدیل شویم.

من آرامش می‌خواستم، می‌خواستم در دنیای زیرزمینی خود تنها باشم. زندگی واقعی چنان مرا درهم فشرده بود که به سختی نفس می‌کشیدم.

من تو را به خاطر اشک‌هایی که نتوانستم جلوی تو پنهان کنم نخواهم بخشید.

«من از فقر خود شرمنده نیستم... به عکس، من با غرور به آن نگاه می‌کنم. من فقیرم اما زندگی شرافتمندانه‌ای دارم... انسان می‌تواند در فقر هم شریف باشد.»

عشق یک راز مقدس است و باید از چشم دیگران پنهان بماند. در هر شرایطی باید آن را پنهان داشت زیرا بهتر و مقدس‌تر می‌شود.

من ممکن است خود را به لجن بکشم اما برده کسی نیستم. من به این‌جا می‌آیم و می‌روم و با رفتن من همه چیز تمام می‌شود و دوباره روز بعد مرد دیگری هستم. اما تو از همین ابتدا برده شده‌ای. بله یک برده! تو از همه چیز، حتی آزادیت دست کشیده‌ای. اگر بعدها بخواهی زنجیرهایی را که به پایت بسته‌اند باز کنی نمی‌توانی، چرا که هرروز محکم‌تر می‌شود. هر روز بیشتر در دام آن‌ها می‌افتی.

«چرا فکر می‌کنی در راه درستی افتاده‌ای؟» «من به هیچ چیز فکر نمی‌کنم.» «اشتباهت همین جا است که فکر نمی‌کنی. تا وقت داری فکر کن، تو هنوز فرصت داری. هنوز جوان و زیبا هستی، می‌توانی عاشق شوی، ازدواج کنی و خوشبخت باشی...» با لحن بی‌ادبانه‌ای که اول داشت گفت: «همه کسانی که ازدواج کرده‌اند هم خوشبخت نیستند.»

لعنت به آن مدرسه، و همه آن سالیان وحشتناک بندگی و بردگی اجباری و قانونی.

من معتقدم که باید زنجیر به پای ما آدم‌هایی که در زیرزمین‌ها به سر می‌بریم ببندند و دهان‌مان را بدوزند. ما می‌توانیم چهل سال بدون این‌که صحبت کنیم دوام بیاوریم. و روزی که ما را به روشنایی بیاورند سکوت را می‌شکنیم و فقط حرف می‌زنیم و حرف می‌زنیم و ...

شما فقط زمانی می‌توانید عقیده مرا عوض کنید که اولویت‌های مرا تغییر دهید.

وقتی کار به محاسبات ریاضی بکشد دیگر چه اراده آزادی برای من باقی می‌ماند، وقتی موضوع دو دو تا چهارتا باشد چه می‌توان گفت؟ دو دوتا بدون اراده من هم چهارتا می‌شود. دیگر اراده چه معنائی دارد؟

همه چیز را می‌توان در تاریخ یافت. هر آنچه در ذهن شما بگنجد در تاریخ نیز پیدا می‌شود. جز این‌که بگوئیم اعمال و رفتارشان منطقی و خردمندانه بوده است. چنین ادعایی سخت شگفت‌انگیز است. این ایده چون چوبی در گلوی انسان آزاردهنده است.

طبیعت بشری به طور کلی، با تمام اجزاء تشکیل‌دهنده آن، آگاهانه یا ناآگاهانه وجود دارد و به حیات خود ادامه می‌دهد، حتی اگر خطا رود.