بریده‌هایی از کتاب سرنوشت انسان: صراط و شفاعت

علامه طباطبایی در لحظات آخر عمر مرحوم علامه طباطبایی آخر عمر دچار فراموشی شدید شده بودند، به طوری که اصطلاحات علمی و مسائل دنیایی دیگر یادشان نبود. حتی اگر یک لیوان آب را به دستشان می‌دادند، تا نمی‌گفتند بخورید نمی‌خوردند. در عین حال زبانشان حرکت می‌کرد. وقتی یکی از شاگردان از ایشان می‌پرسد: آقا چه می‌کنید و مشغول چه هستید؟ می‌فرماید: تکلّم. می‌پرسد: با کی؟ می‌گوید: با حضرت حق. هرگزم مهر تو از لوح دل و جان نرود هرگز از خاطرم آن سرو خرامان نرود آنچنان مهر تو‌اَم در دل و جان جای گرفت که اگر سر برود از دل و از جان نرود

ما خیال می‌کنیم گناه چیز کوچکی است. حتی یک گناه صغیره جرمش بسیار سنگین است. در روایات ما آمده است که به کوچکی گناه نگاه نکنید، به بزرگی آن کسی نگاه کنید که معصیتش را کرده‌اید. شما یک موقع به یک آدم معمولی بی‌احترامی می‌کنید، مثلاً یک سیلی به او می‌زنید، این بد است. اما یک موقع یک سیلی به یک مرجع تقلید با عظمت می‌زنید. یک موقع معاذ الله یک سیلی به امام زمان یا پیامبر می‌زنید. حال اگر کسی یک بی‌احترامی به خود خدا که عظمتش بی‌نهایت است بکند چه؟ بنابراین، هر گناهی در حد خود بسیار بزرگ است.

امام صادق (ع) آن‌قدر «اِیّاکَ نَعْبُدُ وَ اِیّاکَ نَسْتَعینُ» را تکرار کرد که افتاد. وقتی به حال آمد فرمود: ما زِلْتُ کَرَّرْتُها حَتّیٰ سَمِعْتُها مِنْ قائِلها؛ همواره آن را تکرار کردم تا این‌که آن را از گویندۀ آن شنیدم. بله، نماز رویارویی و گفت‌وگوی دو طرفه با خداست. اگر کسی مراقب نمازش باشد، به همۀ کمالات می‌رسد. قابل توجه کسانی که برای رشد معنوی خود دنبال ذکر می‌گردند. این ذکر اعظم است که آن را خدا داده است.

مرحوم آیت الله شاه آبادی، استاد حضرت امام، مرد بسیار بزرگی بود. خیلی از شاگردان این عارف بزرگ، بازاری‌های تهران بودند. در درس‌های اخلاق و عرفان ایشان شرکت می‌کردند و به مقاماتی هم رسیده بودند و آقا دستورالعمل‌های خاصی هم به آن‌ها می‌داد. حتی گاه سرشان تشر هم می‌زد. که یک بار فرموده بود: این چه وضعی است؟ هر چه می‌گوییم عمل نمی‌کنید و رشدی ندارید و خودتان را معطل کرده‌اید. گفتند: آقا چه کنیم؟ فرمود: نمازها اول وقت، هر روز یک زیارت عاشورا، خمس را هم روزانه حساب کنید که برخی عمل کرده بودند و اهل مکاشفاتی هم شده بودند.

به قول حافظ: من که امروزم بهشت نقد حاصل می‌شود وعدۀ فردای زاهد را چرا باور کنم قابل توجه کسانی که گمان می‌کنند لذت‌های دینداران همه نسیه و وعدۀ سر خرمن است، و همه حواله به آخرت و بهشت است. خیر، لذت‌های دینداران اگر درست دینداری کنند نقدِ نقد است.

آقا فهمید آن غذا برای نمک‌گیر کردن ایشان و نوعی رشوه بوده است. به قدری ناراحت شد که پرخاش کرد و گفت: بی‌انصاف، مگر من چه بدی به تو کرده بودم که این زقوم را وارد شکم من کردی. مرحوم استاد جلال الدین همایی می‌گوید: من همراه آقا بودم. آمد کنار حوض مدرسه و دست در گلوی خود می‌کرد و همه آن غذا را برگرداند تا هیچ در معده‌اش نماند. می‌دانستند یک لقمه حرام، حال و اشک و سوز را می‌گیرد. از جمله مال‌های حرام، مالی است که انسان خمس و زکاتش را نداده باشد. در آن هم حق امام و حق فقراست و غصبی است.

به قول مرحوم حاج آقای دولابی، امام رضا (ع) حق دارد گله کند که چرا فقط گریه‌هایتان را پیش من می‌آورید و فقط وقت گرفتاری نزد من می‌آیید. خنده‌هایتان را هم بیاورید. من می‌خواهم آن‌ها را هم ببینم.

شخصی به حضرت امیر (ع) گفت: آقا، من هر چه می‌کنم موفق به نماز شب نمی‌شوم، چه کنم؟ حضرت فرمود: اَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُکَ؛ تو کسی هستی که گناهانت دست و پایت را بسته است. آن‌که روزش خراب است، شبش هم خراب است. آن کسی که روزش خوب است، شبش هم خوب است. آن‌که قبل از نمازش مراقب است و خدا را در نظر دارد، نماز خوبی دارد.

امام باقر (ع) فرمود: وَ اللهِ لَوْ اَحَبَّنا حَجَرٌ حَشَرَهُ الله مَعَنا؛ به خدا سوگند، اگر سنگی ما را دوست بدار، خداوند آن را با ما محشور می‌کند. بعد فرمود: وَ هَلِ الدّینُ اِلَّا الحُبُّ؛ و آیا دین چیزی جز محبت است؟

یا داودُ تُریدُ وَ اریدُ وَ لایَکونُ اِلَّا ما اُریدُ؛ ای داوود، تو اراده‌ای می‌کنی، من هم اراده‌ای دارم و جز ارادۀ من محقق نمی‌شود. تو اراده‌ای داری و من هم اراده‌ای که گاه این دو تا با هم یکی نیست. من چیزی خواسته‌ام و تو چیز دیگر. من مثلاً خواسته‌ام تو فقیر باشی، ولی تو نه. من خواسته‌ام تو مریض باشی، ولی تو نه. من بلای تو را خواسته‌ام و تو راحتی را. فَاِنْ اَسْلَمْتَ لِما اُریدُ اَعْطَیْتُکَ ما تُریدُ؛ اگر تسلیم ارادۀ من شدی، آنچه را اراده کنی به تو عطا می‌کنم.

عالم بزرگواری خواست از نجف به ایران بیاید. به استادش گفت: آقا به من یک نصیحتی کن که همواره آویزۀ گوشم باشد. استادش گفت: همواره با خودت این آیه را تکرار کن: اَلَمْ یَعْلَمْ بِاَنَّ اللهَ یَریٰ؛ آیا نمی‌داند که خداوند دارد او را می‌بیند؟

خدا رحمت کند مرحوم امام را! در وصیت‌ها و نصیحت‌های خودش به حاج احمد آقا می‌فرمود: احمد پس از مرگ آنجا که حساب با خداست، خداوند ارحم الراحمین است، ولی آنجا که حساب با مردم است، دیگر مردم ارحم الراحمین نیستند. لذا چه سنت خوبی است این حلالیت خواستن‌ها! حداقل به هنگام سفرهای مقدس، یا در هنگام بیماری‌های سخت، یا پس از مرگ، از دوستان، آشنایان و بستگان حلالیت بطلبید، هر چند نباید فقط منحصر به این موارد شود.

هرگزم مهر تو از لوح دل و جان نرود هرگز از خاطرم آن سرو خرامان نرود آنچنان مهر تو‌اَم در دل و جان جای گرفت که اگر سر برود از دل و از جان نرود

با چهارتا نماز شب و چهار قطره اشک و حال، چه بسا توقع کند که دیگر باید امام زمان (ع) را ببینم، باید مکاشفه‌ای برایم رخ دهد، یا در خواب ائمه را ببینم، یا زود حاجتم را بدهند. این عجب و غرورها خیلی خطرناک است و همین‌ها شیطان را رجیم کرد و از درگاه خدا راند.

کسی که غیبت مرد یا زن مسلمانی را بکند، چهل روز و شب نماز و روزۀ او پذیرفته نمی‌شود، جز این‌که غیبت شونده او را ببخشد.

وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّی یأْتِیکَ الْیقِینُ‌؛ و پروردگارت را پرستش کن تا این که به یقین برسی.

شما در بین اولیای بزرگ الهی ببینید، با این‌که سنگین‌ترین بلاها را داشتند، اما یکی از آن‌ها دچار ضعف اعصاب و افسردگی و درهم ریختگی نبودند؛ چون در عین این‌که در زندگی مشکل داشتند، ولی با زندگی مشکل نداشتند و مدیریت و تدبیر خدا را کاملاً پذیرفته بودند.

هر کس حق یکی از برادران مسلمانش را نزد خود نگهدارد و تحویل صاحبش ندهد، خداوند برکت روزی را بر وی حرام کند، مگر این‌که توبه کند. این همان اثر وضعی عمل ماست. من حق او را ندادم. خداوند هم از رزقم تقاص می‌کند و نمی‌دهد. آن وقت می‌بینی طرف دو شیفت و سه شیفت کار می‌کند، ولی باز بی‌برکت است. انگار همیشه عقب است.

تو اراده‌ای داری و من هم اراده‌ای که گاه این دو تا با هم یکی نیست. من چیزی خواسته‌ام و تو چیز دیگر. من مثلاً خواسته‌ام تو فقیر باشی، ولی تو نه. من خواسته‌ام تو مریض باشی، ولی تو نه. من بلای تو را خواسته‌ام و تو راحتی را. فَاِنْ اَسْلَمْتَ لِما اُریدُ اَعْطَیْتُکَ ما تُریدُ؛ اگر تسلیم ارادۀ من شدی، آنچه را اراده کنی به تو عطا می‌کنم.

خدا رحمت کند آقای مجتهدی تهرانی را! می‌فرمود: یک بار از آیت الله سید احمد خوانساری پرسیدم: آقا، وقتی به زیارت امام رضا (ع) می‌رویم و حاجتی داریم، چگونه حاجت بخواهیم. بگوییم: خدایا، به حق امام رضا به ما حاجت بده، یا بگوییم: یا امام رضا، مریضم را شفا بده، مشکلم را حل کن، فرزندی به من بده و…؟ ایشان که فرد بسیار با عظمتی بودند، فرمود: هر دو خوب است، ولی این دومی که از امام رضا (ع) بخواهید و او را واسطه کنید که بگیرد و بخواهد بهتر است. گاهی هم بروید سر قبر مرحوم طبرسی و از او بخواهید که از امام رضا بخواهد که از خدا بگیرد. وَ ابْتَغوا اِلَیْهِ الْوَسیلَه؛ به سوی خدا وسیله و واسطه قرار دهید.