بریده‌هایی از کتاب سفیر بدون سفارت، وکیل بدون موکل

دکتر ولایتی وزیری مقتدر، دکتر خرّازی وزیری مستقل، آقای متّکی وزیری عاریه‌ای، دکتر صالحی مردی خوش نام و سلیم‌النفس، اما نامناسب برای وزارت امور خارجه و دکتر ظریف دیپلماتی حرفه‌ای و آشنا به فن مذاکره بودند.

وزارت امور خارجه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کارمندان وزارت امور خارجه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی را می‌توان به سه گروه تقسیم نمود: ۱. کارمندان بدون تحصیلات عالیه که اکثراً در دوره قاجار به استخدام این وزارتخانه در آمده و از حقوق و مزایای مأموریتی بهره‌مند می‌شدند. ۲. خانواده اعیان، اشراف و نورچشمی‌ها که مناصب مهم و حساس را اشغال کرده از جمله آنها می‌توان به خانواده‌های اردلان، اسفندیاری، افشار، انتظام، انصاری، بهرامی، بهنام، جهانبانی، خلعتبری، سپهبدی، صدری، صفی نیا، صلاحی، فروغی، فهیمی، قدیمی، قریب، گودرزی، مفتاح، نجم و نوایی اشاره کرد که تعدادی از این خانواده‌ها از دوره قاجاریه و اکثر آنان در دوره پهلوی به استخدام وزارت امور خارجه درآمدند.

تعداد ایرانیان مقیم مالزی سال به سال در حال افزایش بود و بسیاری از آنها کوالالامپور را لندن جهان اسلام توصیف نموده و فرزندان خود را جهت ادامه تحصیل به این کشور می‌فرستادند. مسئولان مالزیائی از حادثه ۱۱ سپتامبر و حمله به برج‌های دوقلوی نیویورک که تضییقاتی برای ادامه تحصیل اتباع کشورهای مسلمان در دانشگاههای آمریکائی به وجود آورد حداکثر استفاده را نموده و برنامه‌های وسیعی برای جذب دانشجویان کشورهای مسلمان به ویژه منطقه خلیج فارس تدوین نمودند و موفق به جذب تعداد زیادی از دانشجویان خارجی شدند.

آقای متّکی چون تحصیلکرده هندوستان بود به دانش‌آموختگان شبه قاره هند عنایت ویژه‌ای داشت و علاوه بر انتقال همسر خود از وزارت بهداشت به وزارت امور خارجه و انتصاب وی به سمت «مدیرکل امور زنان و حقوق بشر» دامنه نفوذ تحصیلکردگان هندی را گسترش داده و مناصب متعددی به آنها واگذار کرد

علاوه بر خویشاوندگرایی نسبی و سببی، باندها و گروههای متعددی در داخل وزارت امور خارجه شکل گرفته که هم موجبات ترقی همفکران خود را فراهم می‌ساختند و هم مانع ترقی دیگران می‌شدند از جمله می‌توان به رستم‌آبادی‌های شمیران اشاره کرد که در دوره وزارت دکتر ولایتی به استخدام در آمدند و افرادی مانند محمد عرب، عباس ملکی، احمد حاج حسینی، بهاور، جعفر هاشمی، طباطبایی جزو این گروه محسوب می‌شدند. در دوره وزارت دکتر کمال خرّازی باند نیویورکی‌ها شهرت پیدا کردند که افرادی مانند محمدجواد ظریف، صادق خرّازی، امیرحسین زمانی نیا، مجید تخت‌روانچی، سیّد محمّد کاظم سجادپور و غلامعلی خوشرو از چهره‌های معروف این گروه بودند.

دکنر ظریف که بعد از خاتمه ماموریت در نیویورک خود را بازنشسته نموده بود اگرچه انسانی فرهیخته و تحصیلکرده دانشگاه های آمریکا و مسلط به زبان انگلیسی وآشنا به قوانین و مقررات بین المللی به‌ویژه سازمان ملل متحد بود اما در انتصاب وی به این سمت افرادی همانند دکتر ولایتی و به تبع از ایشان علاالدین بروجردی رئیس کمیسیون سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی و همچمین دکتر کمال خرّازی و حسین فریدون برادر آقای روحانی رئیس‌جمهور که همکار دکتر ظریف در نمایندگی نیویورک بود نقش داشتند.

در زمان فتحعلی شاه قاجار برخی از سفرای اعزامی به دربار کشورهای اروپائی اصطلاح وزارت بیرونه‌جات را برای وزارت امور خارجه به کار می‌بردند و وزیر خارجه را وزیر بیرونه‌جات که حل و عقد و دوستی و دشمنی با هر دولتی به دست اوست، معرفی می‌کردند.

آنجا که اکثر رفت و آمد خارجی‌ها به ایران از مسیر تبریز انجام می‌گرفت، اعضای اوّلیه وزارت امور خارجه عمدتاً از خطه آذربایجان و به ویژه از اهالی شهر تبریز بودند و زبان خارجی را در این شهر فرا می‌گرفتند.

پیشینه تأسیس وزارت امور خارجه به دوران پادشاهی فتحعلی شاه قاجار بازمی‌گردد. از آنجا که جنگ‌های ایران و روسیه تزاری توجه بیشتر قدرت‌های وقت اروپائی به ویژه فرانسه و انگلستان را به اهمیت ایران جلب نمود، شاه قاجار در صدد اصلاح امور و توجه بیشتر به برقراری ارتباط با کشورهای خارجی برآمد. در همین راستا، در سال ۱۲۲۱ ق. کابینه‌ای چهار نفره معروف به وزرای اربعه تعیین شد که با افزایش رفت و آمد رسولان و فرستادگان خارجی به دربار در سال ۱۲۳۶ ق. و در زمان صدارت حاج محمدحسن خان صدر اصفهانی، وزارتخانه‌ای با عنوان «انتظام مهمات خارجه» تأسیس و میرزا عبدالوهاب خان معتمدالدوله نشاط اصفهانی دانشمند و شاعر معروف به سمت اوّلین وزیر خارجه ایران منصوب گردید.

این خانه قشنگ است ولی خانه من نیست این خاک چه زیباست ولی خاک وطن نیست آن کشور نو آن وطن دانش و صنعت هرگز به دلاویزی ایران کهن نیست

همه کارت از یکدگر بدتر است تو را پادشاهی نه اندر خور است خرد باید اندر سر شهریار درشتی و تندی نیاید به کار

«برنده‌ها هم بازنده‌اند». خاطرات احمد نفیسی شهردار سابق تهران، نشر علم، چاپ حیدری ۱۳۷۸. برای آگاهی از شرح حال احمد نفیسی بنگرید به کتاب «شبه خاطرات» دکتر علی بهزادی، چاپ تک ۱۳۷۸، ص. ۶۵۹ به بعد.

آقای کنی همچنین ادامه گروگانگیری دیپلمات‌های آمریکایی در ایران را به ضرر مصالح مملکتی می دانست.

با خاتمه مرخصی یک ماهه آخر مأموریت به وزارت امور خارجه رفتم و ضمن ملاقات با محمدجواد ظریف معاون حقوقی و بین‌الملل مقرر شد به سمت معاون اداره حقوق بشر در آن حوزه مشغول به کار شوم. اما پس از مشورت با علی خرّم مشاور دکتر ولایتی در دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی مشغول به کار شدم. دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی به عنوان مرکز مطالعاتی وزارت امور خارجه در سال ۱۳۶۲ ش. و با عضویت افرادی چون جلاالدین فارسی، محمدجواد لاریجانی، علی خرّم، سعید نقی زاده و مریم دفتری که اکثر آنها کارشناسان امور چین بودند، تأسیس و با عضویت مهندس عباس ملکی فرزند امام جماعت مسجد همت تجریش بر دامنه فعالیت آن افزوده شد.

. در طول مدت همکاری با لواسانی به علت سوء مدیریت وی، رابطه چندان حسنه‌ای با او نداشتم، شاید بتوان به تعبیری رابطه رستم و کیکاووس را مناسب حال رابطه من و لواسانی توصیف کرد. کیکاووس از پادشاهان قدرتمند و در عین حال بی‌تدبیر ایران بود که عمده هنرنمائی‌های رستم از جمله نبرد هفت‌خوان در زمان پادشاهی وی اتفاق افتاد. او قدر فداکاری‌های رستم را ندانست و به نصایح وی گوش نداد و همچنان به کارهای نسنجیده خود ادامه می‌داد، به نحوی که رستم با او درگیری لفظی پیدا کرد و در شاهنامه فردوسی این دو بیت شعر خطاب به کیکاووس بیان می‌شود که: همه کارت از یکدگر بدتر است تو را پادشاهی نه اندر خور است

اگر چه فارغ‌التحصیل رشته علوم سیاسی از دانشکده حقوق دانشگاه تهران بودم، اما دانشجویان این رشته نیز می‌توانستند پس از طی مرحله کارآموزی، پروانه وکالت پایه یک دادگستری را اخذ نمایند.

بهتر از خانواده پدری بود و شیخ‌الاسلام ملایری عموی مادرم در فاصله سال‌های ۱۳۰۷-۱۳۰۰ ش. طی ۳ دوره نماینده ملایر در مجلس شورای ملی بود. او همان کسی است که پس از کودتای سوم حوت ۱۲۹۹ ش. و قدرت‌یابی رضاخان به همراه مرحوم مدرس نقشه ترور وی را طراحی نمود اما احمدشاه با این توجیه که «جدم (ناصرالدین‌شاه) امیرکبیر را از بین برد و از او امامزاده ساخت و من نمی‌خواهم امامزاده دیگری درست کنم»، با این نقشه مخالفت کرد.

سابقه تأسیس وزارت امور خارجه در ایران به زمان فتحعلی شاه قاجار و پس از جنگ‌های دوره دوم ایران و روسیه که به انعقاد عهدنامه ترکمانچای منجر گردید؛ بازمی‌گردد. از آن زمان تاکنون سفرا و دیپلمات‌های متعددی خاطرات خود را به رشته تحریر درآورده و هر یک سعی کرده‌اند تا رویدادهای مهم دوران فعالیت خود در وزارت امور خارجه بویژه مأموریت‌های خارج از کشور را در معرض دید علاقمندان به مسائل سیاست خارجی و تاریخ روابط خارجی ایران قرار دهند.

آقای کنی همچنین ادامه گروگانگیری دیپلمات‌های آمریکایی در ایران را به ضرر مصالح مملکتی می دانست.